تقیه

تقیه: وَقَیْتُ‏ الشی‏ءَ أَقِیهِ‏ وِقَایَةً و وِقَاءً. الْوِقَایَةُ: حفظُ الشی‏ءِ ممّا یؤذیه و یضرّه.«مفردات راغب،‌ج 1، ص 881»
از ریشه «وقی» به معناى «حفظ چیزى از خطر و ضرر» ، « بر حذر شدن و احتیاط از ضرر» تاج العروس، ج 10، ص 396.
تقیه در اصطلاح: «اظهار کردن امرى بر خلاف حکم دین از طریق قول یا فعل به انگیزه حفظ جان یا مال یا شرف و آبروى خود یا دیگرى».سید محسن امین، نقض الوشیعه، ص 181.
تقیه در تعریف اهل سنت:
سرخسى در المبسوط : «التقیة: أن یقی نفسه من العقوبة بما یظهره و ان کان یضمر خلافه»المبسوط، ج 24، ص 45.
ابن ‏حجر عسقلانى : «التقیه: الحذر من اظهار ما فى‏النفس- من معتقد و غیره- للغیر». فتح البارى، ج 12، ص 136.
دلایل مشروعیّت تقیه‏
الف) نصوص قرآنى
لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ‏ءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ» (آل عمران، آیه 28)
- سرخسى حنفى به این آیه بر جواز تقیه استدلال کرده است. المبسوط، ج 24، ص 45.
-  مراغی: «علماى اسلام از این آیه جواز تقیه را استنباط کرده‌‏اند؛ یعنى این‏که انسان سخنى بگوید یا کارى انجام دهد که برخلاف حقّ باشد، براى جلوگیرى از ضررى که از دشمن به جان یا آبرو و شرف یا مال او وارد مى‏شود».تفسیر المراغى، ج 3، آیه 136.
- علامه طباطبایی در مورد تقیه:1. دلالت آیه روشن است. 2. روایات اهل بیت علیهم السلام 3. کتاب 4. سنت 5. مؤید عقلی
هدف دین و شارع از تقیه: زنده کردن حق، زیرا گاهی تقیه و به ظاهر طبق خواسته‌ی دشمن عمل کردن مصلحت دین را بهتر تأمین می‌کند.ترجمه المیزان، ج3، ص 240.
«مَنْ کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمانِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ وَ لکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْراً فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ.» (نحل، آیه 106)
مفاد آیه: هر کس بعد از ایمان، با اختیار کفر را برگزیند و اظهار کفر کند،‌ مشمول غضب و عذاب الهی خواهد شد. اگر کسانی با اکراه بدین کار برای حفظ جانشان مجبور شوند، در حالی که ایمان دارند، ‌از این قاعده مستثنی هستند.
  • شأن نزول آیه: عمار یاسر که برای حفظ جان خود برخلاف عقیده خود خواسته‌ی مشرکان را به زبان آورد و نجات یافت. پیامبر او را برای این کار نه تها او را سرزنش نکرد،‌ بلکه به او فرمود: اگر بار دیگر نیز از تو چنین خواستند انجام بده. مجمع البیان، ج 3، ص 388؛ تفسیر الکشاف، ج 2، ص 430، و تفسیر ابن کثیر، ج 4، ص 228.
این کار شیوه‌ی اقلیت‌های مبارز دنیاست، که از استتار استفاده کرده و خود را از نابودی حفظ می‌کنند.
«وَ قالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمانَهُ أَ تَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ یَقُولَ رَبِّیَ اللَّهُ ...»(غافر، آیه 28)
مؤمن آل فرعون با مخفی کردن ایمان خود جان خود را حفظ نموده و به حضرت موسی علیه السلام کمک کرده و جان او را از خطر حفظ می‌کرد و قرآن عمل او را با تکریم یاد می‌کند.
«تقیه» یا «کتمان عقیده باطنى» به معنى ضعف و ترس و محافظه کارى نیست، بلکه براى مبارزه با ظالمان و برای کشف اسرار دشمن بکار می‌رود.
- امام صادق علیه السلام: «التقیة دینی و دین آبائی، و لا دین لمن لا تقیة له، و التقیة ترس اللَّه فى الأرض، لأن مؤمن آل فرعون لو أظهر الإسلام لقتل». طبرسی، مجمع البیان، جلد 8، صفحه 521.
دلایل مشروعیّت تقیه
 ب) روایات نبوى‏

1. پیامبر صلى الله علیه و آله : «از امّتم چند چیز برداشته شده است: خطا، نسیان، و آنچه که برآن اکراه شده‌‏اند». فتح البارى، ج 5، ص 160؛ کنزالعمال، ج 4، ص 233، ح 1073.

2. پیامبر صلى الله علیه و آله «بدترین قوم، قومى است که مؤمن در میان آنها با تقیّه و کتمان حرکت نماید».

3. بخارى به سند خود از عایشه نقل مى‏کند که رسول خدا صلى الله علیه و آله به او فرمود: آیا ندیدى قوم خود را هنگامى که کعبه را بنا کردند بر قواعد ابراهیم اکتفا نمودند؟ عایشه مى‏گوید: عرض کردم: آیا شما آنها را بر قواعد ابراهیم باز نمى‏گردانى؟ فرمود: اگر نبود آن که قومت تازه از کفر به اسلام گرویده‌‏اند این کار را انجام مى‏دادم. صحیح بخارى، ج 2، ص 179، کتاب الحجّ، باب فضل مکه و بنیانها.

4. نسایى در سنن خود از سعید بن جبیر نقل مى‏کند که گفت: من در عرفات با ابن عباس بودم که فرمود: چه شده که از مردم صداى تلبیه را نمى‏شنوم؟ در جواب او عرض کردم: مردم از معاویه خوف دارند. آن‏گاه ابن عباس از خیمه خود بیرون آمد و شروع به تلبیه گفتن کرد و فرمود: مردم سنّت را به ‏جهت بغض با علىّ علیه السلام ترک کرده‌‏اند. سنن نسائى، ج 5، ص 253، کتاب المناسک باب التلبیة بعرفة.

اقسام تقیه

  اقسام تقیه    تقیه خوفى.

                  تقیه مداراتى.

•موارد تقیه خوفى: خطر و ضرر بر 

  1- عرض و آبرو یا مال خود شخص

 2- جان یا عرض یا مال مؤمنان دیگر و بستگان خویش

  3- اسلام و مذهب

•نکته:
1. تقیه‌ی خوفی در مورد دعوت انبیاء و ابلاغ رسالت به دلیل آیه ی ذیل منتفى است: الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ (احزاب، 39)

2. در احادیثى که از تقیه به عنوان سپر و سنگ (جُنّه و تُرس) یاد شده، تقیه خوفى مراد است.

 
موارد تقیه مداراتى
انسان با تقیه‌ی مداراتی بهتر مى‏تواند مسئولیت دینى را در هدایت دیگران و تقویت وحدت اسلامى انجام دهد.
روایاتى که به حسن معاشرت و التزام به اعمال پسندیده سفارش کرده بیشتر با تقیه مداراتى مناسبت دارد.
هدف از تقیه مداراتی:
1. جلب نظر مخالفان تشیع 2. برای حفظ جان شیعیان
اقسام تقیه مداراتی 
الف) «تقیه تحبیبى»: گاه انسان براى جلب محبت طرف مقابل عقیده خود را پنهان می‌کند تا بتواند نظر او را براى همکارى در اهداف مشترک جلب کند.
 ب) «تقیه پوششى»: براى رسیدن به هدف، نقشه‏‌ها و مقدمات را پنهان کرده،‌ مانع از خنثی کردن آن توسط دشمن می‌شود. مکارم شیرازی،‌ تفسیر نمونه،‌ج 17، ص 330.
روایت:‌
•هشام الکندی قال سمعت أبا عبد اللَّه علیه السلام: یقول‏ إیاکم أن تعملوا عملا یعیرونا به فإن ولد السوء یعیر والده بعمله، کونوا لمن انقطعتم إلیه زینا و لا تکونوا علیه شینا، صلوا فی عشائرکم و عودوا مرضاهم- و اشهدوا جنائزهم و لا یسبقوکم إلى شی‏ء من الخیر فأنتم أولى به منهم- و اللَّه ما عبد اللَّه بشی‏ء أحب‏ إلیه‏ من‏ الخباء قلت و ما الخباء قال التقیة. فیض کاشانی،‌ الوافی، ج‏5، ص: 689
•هشام بن حکم از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: «از انجام کارى بپرهیزید که به واسطه آن ما را سرزنش مى‏کنند، زیرا فرزند ناخلف کارهایى مى‏کند که پدرش به واسطه آن ملامت مى‏شود، براى آن کس که خود را به او وابسته‏اید (ائمه اهل‏بیت علیهم السلام) مایه زینت بوده و مایه عیب و زشتى نباشید. با جماعت‏هاى آنان نماز بگزارید، بیمارانشان را عیادت کنید، جنازه‏هایشان را تشییع کنید. در هیچ کار خیرى آنان بر شما پیشى نگیرند». سپس فرمود: «و اللَّه ما عبداللَّه بشى‏ء أحبّ الیه من الخباء؛ به خدا سوگند! خداوند به چیزى که نزد او از «خباء» محبوب‏تر باشد عبادت نشده است.» هشام پرسید: «خباء» چیست؟ امام علیه السلام فرمود: «التقیة».وسائل الشیعه، کتاب امر به معروف و نهى از منکر، باب 26، ح 2.
مستثنیات تقیه‏
•تقیه اصلى ثانوى است
•غرض: حفظ جان و شرف و مال و حفظ دین و شریعت
•نکته: اگر حفظ امور یاد شده متوقف بر تقیه باشد، آن تقیه واجب بوده و اگر تقیه نتیجه‏‌اى بر خلاف غرض مزبور داشته باشد، حرام خواهد بود.
- امام خمینى: «در برخى از محرمات و واجباتى که در نظر شارع و متشرعه اهمیت ویژه‌‏اى دارند، تقیه جایز نیست؛ مانند ویران کردن کعبه معظمه و مشاهد مشرّفه، ردّ کردن اسلام و قرآن، و تفسیر آن به گونه‏اى که حقیقت دین تحریف گردیده، و مانند مذاهب الحادى معرفى گردد.و نیز هرگاه تقیه کننده از موقعیّت ویژه‏اى در میان مسلمانان برخوردار است که ارتکاب فعل حرامى یا ترک واجبى از روى تقیه موجب وهن مذهب و شکستن حرمت دین گردد، تقیه بر چنین فردى جایز نیست. و شاید به همین جهت است که امام صادق علیه السلام فرموده است: «در شرب خمر تقیه نخواهم کرد.» و نیز هرگاه اصلى از اصول اسلام، یا یکى از ضروریات دین در معرض خطر باشد، تقیه در مورد آن جایز نیست، همانند این‏که حاکمان جائر تصمیم بگیرند که احکام مربوط به ارث یا طلاق یا نماز یا حج را تغییر دهند».خمینی، روح الله؛ الرسائل، ص 177- 178.


موضوع :