•جلد چهارم: بحث گسترده درباره نفاق و انسان و بحث از اراده و اختیار.
•جلد پنجم: عصمت و تنزیه انبیا.
•جلد ششم: شناخت پیامبر و امام از دیدگاه قرآن؛ و بخشى از سیره پیامبر اسلام.
•جلد هفتم: سیره پیامبر و نگاهى به غزوات آن حضرت.
•جلد هشتم: بحث از توبه، شفاعت، احباط و تکفیر و مسأله آگاهى اولیاى الهى از غیب.
•جلد نهم: در باب معاد و ابعاد آن و تجسم اعمال.
•جلد دهم: ضرورت بعثت انبیا و سنت الهى در این باره.
•جلد یازدهم: قصص انبیا؛ آن گونه که در قرآن آمده است.
•جلد دوازدهم: ادامه بحثهاى قبل تا بحث از حضرت مسیح.
•جلد سیزدهم: ابعاد مختلف آیات قرآن، بهره‌گیری از قرآن به وسیله کامپیوتر، منشورهای اخلاقی.
•جلد چهاردهم: کتابنامه قرآن، قرآن در قرآن، 1. جهاد در اسلام.
3. پیام قرآن: آیت الله مکارم
•گروهی هفت نفره زیر نظر استاد مکارم شیرازى، مباحث «تفسیر نمونه» را استخراج کرده و با نظم و ترتیبى طبیعى، آن را به صورت تفسیر موضوعى در آوردهاند. این کتاب در سال 1408 ق/ 1366 ش آغاز شده و در ده جلد و دو جلد الحاقى- در اخلاق- تدوین شده است.
جلد نخست: شامل امکان شناخت و ابزار و موانع آن.
جلد دوم: خداجویى و انگیزههاى آن و برهان نظم- در 21 نشانه- در طبیعت.
جلد سوم: طرق معرفة اللّه و براهین پنجگانه بر اثبات واجب الوجود و ابعاد مسأله توحید.
جلد چهارم: بحث از صفات جمال و جلال.
جلد پنجم: بحث از معاد و دلایل امکان و براهین اثبات آن؛ و بحث از معاد جسمانى و ردّ شبهات بر آن.
جلد ششم: بحث از نشانههاى قیامت و عرصه‌های آن و بهشت و دوزخ و مسأله خلود.
جلد هفتم: نبوّت عامّه و مسأله عصمت و تنزیه انبیا و طرق شناخت پیامبران.
جلد هشتم: نبوّت خاصّه و عوامل نفوذ و پیشرفت اسلام.
جلد نهم: امامت و ولایت و بررسى دلایل آن و استناد به چهار آیه بطور مستقیم و 23 آیه بطور غیر مستقیم
جلد دهم: نظام حکومت در اسلام، در پهنه تاریخ.
دو جلد الحاقى؛ جلد اول: مبانى اخلاق در قرآن و جلد دوم: اخلاق پسندیده و ناپسند در قرآن.
4. تفسیر موضوعى: آیت الله جوادى آملى
•این تفسیر با گرایشى عرفانى نگارش یافته،
•سبک تفسیرى آن بر مبناى تفسیر قرآن به قرآن است.
•براى تکمیل هر بحث از روایات معصومین علیهم السّلام استفاده شده است.
•دارای جامعیّت و ترتیب منطقى
•دارای سنگینی در محتوا: سعی در نگارش با قلم روان برای استفاده طلاب، فرهنگیان و دانشگاهیان
•سرشار از معارف اسلامى، به شیوه عارفان با عمقنگرى و جامعیّت
•افزوده‌های بعدی استاد برای رفع شبهات و ابهامات با عنوان «گفتنى است» و «تذکّر» برای جلوگیری از اختلال در بحث
جلد نخست: شناخت قرآن و نزول سه گانه آن، مسأله اعجاز، رسالت قرآن، جاودانگى و خاتمیت آن، تحریف ناپذیرى قرآن و فهم قرآن.
جلد دوم: مبدأ و معاد، وحى و راههاى جهانبینى، دلائل توحید، معیارهاى اخلاق، هدف آفرینش و نبوّت و عصمت.
جلد سوم: وحى و رسالت، خرد و دانش، حیات و ممات از نظر قرآن.
جلد چهارم: وحى و تفکّر، علم و عمل، معاش و معاد و برخى از مشاهدات قیامت.
جلد پنجم: بحث پیرامون فطرت، گرایشهاى صادق و کاذب از دیدگاه قرآن و راههاى تزکیه نفس.
جلد ششم: نبوت عامّه و سیره انبیا: آدم، ادریس، نوح، هود، صالح و ابراهیم.
جلد هفتم: ادامه سیره انبیا: لوط، اسحاق، یعقوب، یوسف، ایوب، شعیب، موسى، خضر، لقمان، الیاس، داوود، سلیمان، یونس، زکریّا، مریم، یحیى و عیسى علیهم السّلام.
جلد هشتم: سیره حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله در دو بخش: معارف توحیدى، وحى و نبوت و رسالت.
جلد نهم: ادامه مباحث نبوت، معاد و نصایح و مواعظ.
جلد دهم: مبادى اخلاق در قرآن، مقامات عارفان در نگاه ابن سینا، گزارشى از «رسالة الطیر» بوعلی که فرید الدین عطار آن را شرح کرده است.
جلد یازدهم: مراحل اخلاق در قرآن، راههاى رسیدن به کمال انقطاع و پایان ناپذیرى وحدت شهود.
جلد دوازدهم: فطرت در قرآن، فطرى بودن بینش و گرایش به خدا و دین واخلاق؛ و عوامل موانع شکوفایى فطرت در انسان.
جلد سیزدهم: معرفتشناسى در قرآن، ارکان و مبانى شناخت، میزان منطقى شناخت عقلى، شناخت شهودى و موانع شناخت.
•معارف قرآن: خداشناسى- کیهانشناسى- انسانشناسى
•آیت الله مصباح یزدى از فارغ التحصیلان مکتب تفسیرى علّامه طباطبائى:قرن 14-15
1. خداشناسى: شناخت خدا- توحید صفات و کلیّات افعال.
2. جهانشناسى: آفرینش جهان.
3. انسانشناسى: آفرینش انسان،ویژگیهاى روح- کرامت و شرافت انسان.
4. راهشناسى: شناختهاى عادى انواع علم حضورى و حصولى متعارف و غیرعادى الهام و وحى.
5. راهنماشناسى: تاریخ انبیاء و ویژگیهاى آنان و کتابهائى که برایشان نازل شده، و محتویات آنها.
6. قرآنشناسى: کلّى در مورد قرآن و ویژگیهاى آن، هدف و کیفیّت نزول.
7. اخلاق یا انسانسازى قرآن: خودشناسىو خودسازى و مباحث خیر و شرّ در افعال بندگان.
8. برنامههاى عبادى قرآن: نماز- روزه- حج- قربانى- دعا و ذکر.
9. احکام فردى قرآن: حلال- حرام- در خوردنیها و نوشیدنی‌ها- تجمّل و زینت.
10. احکام اجتماعى قرآن: اجتماعى، حقوق سیاسى، اقتصادى
شامل: بخشهاى احکام مدنى- احکام اقتصادى، احکام قضائى- احکام جزائى- احکام سیاسى- احکام بین المللى
•معارف قرآن از نقطه آغاز هستى شروع، مراحل خلق و تدبیری، ویژگی‌های جامعه آرمانی ختم می‌شود.
•در همه مراحل ارتباط با محور اصلى «اللّه» محفوظ است.
•سه بخش نخست معارف قرآن، یعنی «خداشناسی»، «کیهان‌شناسی» و «انسان‌شناسی»، و بخش هفتم یعنی «اخلاق در قرآن» در مجموعه‌آثار استاد با عنوان «مشکات» به چاپ رسیده است.
نظر آیت الله سبحانی«منشور جاوید، ج1، ص 5»
•مفسران اسلامی باید گامهای مؤثر در تشریح و تفهیم مقاصد عالى قرآن بردارند.
•دگرگونی در شیوه تفسیر که از تکرار تفسیر قرآن به شیوه سوره به سوره یا آیه به آیه خودداری نمایند.
•معطوف کردن توجه به شیوه تفسیر موضوعی تا ببینند این نوع تفسیر چه آفاق عظیمی از علوم و معارف قرآن برای آنان خواهد گشود.
•نگارندهبه خاطر همین هدف مقدس که دیگران را نیز به آن سو فرا مى‌خواند، و خود نیز گامى کوتاه برداشته است، و براى نخستین بار، تفسیرى موضوعى به زبان فارسى به نسل برخاسته و تشنه حقایق بلند قرآن تقدیم مى نماید.
نظر آیت الله مکارم
•تفسیر موضوعی آن است که آیات مختلف درباره‌ی یک موضوع در قرآن مجید در حوادث مختلف آمده، جمع بندیگردد، و از مجموع آن نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن شود.
•مثلا آیات مربوط به دلایل خداشناسی، کنار هم چیده شود، و از آنجا که «القرآن یفسر بعضه بعضا: آیات قرآن یکدیگر را تفسیر می کنند» ابعاد این موضوع روشن می گردد.
•هر گاه این آیات که در قرآن مجید به مناسبتهای گوناگون نازل شده است، هر گروه جداگانه‌ای جمع آوری و در کنار هم چیده شوده و تفسیر گردد، حقایق تازه‌ای از آن کشف خواهد شد و از اینجا ضرورت تفسیر موضوعی روشن می شود.
مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1386ش، 10 جلدی، ج1، ص 21 ـ 22.
•تفسیر روشن کردن و حجاب ( نقطه های مبهم و تاریک) را از چهره مطلب برداشتن است.
•قرآن کریم روش خاص قرآن به قرآن را نشان می‌دهد که با آن می‌توان محتوای قرآن را فهمید.
•قرآن به خارج نیاز ندارد که امور دیگری آن را روشن کند.قرآن نور است که ذاتا روشن است و روشنگر چیزهای دیگر است.
•خدا قرآن را «تبیانا لکل شیء» معرفی کرده، یعنی قرآن بیانگر هرچیزی است که در سعادت بشر نقش دارد.
•خدا قرآن را مانند کتابهای دیگری که با پیک وحی بر انبیا نازل کرده، میزان می‌داند.
•قرآنریشه‌ی دیگری به نام کتاب مکنون دارد که به مرحله‌ی بالا متصل است.
•«لایمسه الا المطهرون» که جان و محتوای قرآن است، کسی با محتوای قرآن تماس پیدا نمی‌کند، مگر آن که جان و باطنش پاک باشد.
•خدا این افراد پاک را معرفی کرده است. «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» خدا اهل بیت را از هر آلودگی پاک کرد.
نظر آیت الله جوادی آملی
•در قرآن جریان‌های ضروری و لازم زندگی بشری هست و اهل بیتسخنگوی قرآن هستند.
•تمام قرآن با هم منسجم است و هیچگونه اختلاف و تناقضی در آن نیست.
•این انسجام باعث می‌شود که هر آیه‌ای در پرتو آیه‌ی دیگر روشنتر بشود و هر آیه‌ای بیانگر آیه‌ی دیگر باشد.
تفسیر موضوعی:
•موضوعاتی که قرآن آنها را در سوره‌های گوناگون و آیات متعدد مطرح می‌نماید، در هر جایی بعدی از ابعاد آن موضوع را بیان می‌کند.
•وقتی به سراسر آیات می‌رسیم و جمع‌بندی می‌کنیم، یک موضوع را باهمه‌ی ابعادش بیان می‌کند، آن وقت کامل می‌شود.
جوادی آملی، تفسیر موضوع قرآن مجید، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ سوم، 1375، ج1، ص 29ـ 36.
•برای دسته‌بندی معارف قرآن باید نظام خاصی را برای موضوعات در نظر گرفت.
•برای هر موضوع، آیاتی را پیدا کرد و در کنار یکدیگر قرار داد و درباره‌ی آنها اندیشید و از آنها برای روشن کردن نقطه‌های ابهام احتمالی کمک گرفت. یعنی تفسیر القرآن بالقران، (روش طباطبایی در تفسیر المیزان)
•نکته: با خروج آیه از سیاق و بدون رعایت قبل و بعد، ممکن است مفاد واقعی آن به دست نیاید.
•به عبارت دیگر آیات قرآن دارای «قرائن کلامی» است که گاهی در آیه‌ی قبل یا بعدیاسوره‌ی دیگری یافت می‌شود و بدون توجه به این قرائن، مفاد واقعی آیات به دست نمی‌آید.
•بنابراین برای بررسی آیه، بایدآیات قبل و بعد آن را در نظر گرفته و در صورت وجود قرینهآنها را ذکر نمود. (می‌توان آیات قبل و بعد را در پرانتز قرار داد تا هنگام مراجعه به آیه «قرائن کلامی» آیه از دست نرود).
مصباح، محمد تقی، معارف قرآن، ج1، ص 9.
نظر شهید صدر
روش تفسیر موضوعى:
•در روش موضوعى یا توحیدى آیات قرآن همچون تفسیر ترتیبی به صورت آیه به آیه صورت نمىگیرد.
•بلکه مفسر موضوعى مىکوشد تحقیقات خود را روى یک موضوع از موضوعات زندگى، اعتقادى، اجتماعى و جهانى که قرآن متعرض آن شده، متمرکز سازد و درباره آن موضوع، از قرآن استفاده کند.
•مثال:بررسی عقیده به توحید، سنتهاى تاریخ، کیفیت تکوین آسمان و زمین و ... در قرآن
•تفسیر توحیدى یا موضوعى در این بررسی‌ها مىخواهد نظر قرآن را کشف کند، تا رسالت اسلام را در این موضوعها از لحاظ زندگى و وضعیت جهانى روشن سازد.
•. صدر، محمد باقر؛ سنت هاى تاریخ در قرآن، ص25.
نظر علامه عسکری
•تفسیر موضوعى: تفسیر آیات یک موضوع در کنار هم، مانند آنچه فقها در تفسیرشان از آیات احکام آوردهاند.
•عسکری، سید مرتضی، عقاید اسلام در قرآن، ترجمه محمد جواد کرمی، ج1، ص 11.
نظر بدهید