تعریف تفسیر موضوعی 

درس ششم : حذف درس هفتم: از ص 147 تا 153 حذف
درس هفتم: آثار معرفت انسان به خدا
انعکاس‌های روانی و رفتاری معرفت

افعال انسان در ارتباط با خدا، از معرفتی که به خدای متعال دارد حاصل می‌شود؛

در پیِ خداشناسی، حالات نفسانی در انسان پدید می‌آید که به دنبال آن افعالی را انجام خواهد داد.

تأثیر معرفت در ایجاد این حالات:

إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء؛(فاطر/28) از میان بندگان خدا، فقط علما [و خداشناسان]‌ از او خشیت دارند.

قال الامام الرضا علیه السلام: مَنْ کانَ بِاللّهِ اَعْرَفْ کانَ مِنَ اللّهِ اَخْوَف؛(جامع الاخبار) آن کس که به خدا داناتر باشد او از وی ترسان‌تر خواهد بود.

قال علی علیه السلام: اَکْثَرُ النّاسِ مَعْرِفَةً لِنَفْسِهِ اَخْوَفُهُمْ لِرَبِّهِ؛(مستدلک الوسائل، ج8،ص236) داناترین مردم به خویش، آن‌کس است که از پروردگارش بیشتر می‌ترسد.

دیدگاه قرآن درباره‌یتأثیر معرفت

أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَیْلٌ لِّلْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِکْرِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ فِی ضَلاَلٍ مُبِینٍ * اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ ذَلِکَ هُدَى اللَّهِ یَهْدِی بِهِ مَنْ یَشَاء وَمَن یُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ؛(زمر/22ـ23)

دو گروه: 1. دارای شرح صدر، خشیت و نرم در برابر یاد خدا 2. سنگدل، گمراه و عدم تأثیر هنگام یاد خدا

در نتیجه: دلهای مردم دو گونه: 1. نرم، تحت تأثیر حقایق و معارف حق، دریافت حالت حرکت از بدیها به سوی خوبی‌ها

2. سخت و بی‌انعطاف، قرار نگرفتن تحت تأثیر حقایق و معارف و معجزات، اصرار بر کارهای زشت

دیدگاه قرآن درباره‌ی تأثیر معرفت: اخبات

توضیح: 1. درک عظمت الهی 2. احساس تواضع متناسب با درک معرفت (هر چه معرفت بیشتر = احساس عمیق‌تر)

با معرفت احساس تواضع پیدا شده و انسان میل به عبادت پیدا می‌کند. (عبادت: مجموعه‌ای از گفتار و رفتار)

اخبات: میل درک عظمت خدا در انسان، (خواه میل به پرستش، یا پرستش خاص خدا «مستقل از میل به پرستش»)

فَإِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِینَ؛(34) الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِینَ عَلَى مَا أَصَابَهُمْ وَالْمُقِیمِی الصَّلَاةِ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ(35)؛(حج)

مقدمات اخبات اختیاری است: شناخت یگانگی و عظمت خدا می‌تواند موجب اخبات شود، به همین دلیل (اختیاری بودن اخبات) خداوند به کسانی که زمینه‌ی اخبات را فراهم می‌کنند، بشارت می‌دهد.

بنابراین: بشارت مخصوص کسانی است که با درک عظمت الهی در برابر خدا خاضع شوند.

تا آن کسانی که دانشمند و دانایند، بدانند که آن آیات، حق و از سوی پروردگار تو هستند، پس بدان ایمان آورند و دل‌هاشان در برابر آن خضوع و تمکین یابد و خداوند هدایتگر ایمان‌آورندگان است به راه راست.

کسانی که ایمان آورند و عمل صالح کنند و سوی پروردگارشان خاضع شوند، آنان اهل بهشت‌اند و هم آنان در آن جاودان بمانند.

دیدگاه قرآن درباره‌ی تأثیر معرفت
محبّت

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ یَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذلک فَضْلُ اللّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛(مائده/54)

خدااز هر چیزی دوست داشتنی‌تر است و هستی و کمال خود را به بهترین وجه می‌شناسد، به خویش کامل‌ترین محبّت را دارد.

موجودات به تناسب ارتباط با خدا درجاتی از کمال را دارا هستند و در حدّ کمالشان محبوب خدا خواهند بود.

حد نصاب محبت در پیشگاه مؤمن:

قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَآؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌاقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّى یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ؛(توبه/24)

1. محبت به خدا ممکن است.

دو دیدگاه انسانها در این مورد:

الف) محبّت به خدا تعلّق نمی‌گیرد.  اعتقاد ایشان: محبت به موجود نادیدنی تعلق نمی‌گیرد.

جواب: قرآن محبت را منحصر به امور محسوس نمی داند. خدا با دید بصیرت از راه اسما و صفات قابل رؤیت است.

ب) کسانی که محبّتشان فقط برای خداست.

2. محبت انسان نسبت به خدا بسیار مطلوب و وجود آن ضروری است.

3. حدّ نصاب محبّت انسان به خدا این است که محبّت خدا ازهر موجود دیگری در او بیشتر باشد.

4. تکامل محبّت انسان به خدا: دل به تدریج از غیر خدا جدا شده و تنها محبت او را داشته باشد.

درس پنجم
عوامل کلی سقوط اخلاقی

الف. هوای نفس

عوامل سبب ضعف ایمانتحت عنوان عامِّ «هوای نفس» قرار می‌گیرد که دل آدمی را می‌رباید و اجازه برای ورود ایمان نمی‌دهد.

هوای نفس به چه معناست؟ یا به عبارت بهتر:

نفس چیست؟ و هوای نفس به چه معناست؟

درس چهارم
راه تحصیل ارزش‌های اخلاقی