درس سیزدهم
لذّتطلبی و سعادتخواهی
وَفِیهَا مَا تَشْتَهِیهِ الأَنفُسُ وَتَلَذُّ الأَعْیُنُ؛ (زخرف/71)
مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیهَا أَنْهَارٌ مِّن مَّاء غَیْرِ آسِنٍ وَأَنْهَارٌ مِن لَّبَنٍ لَّمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَأَنْهَارٌ مِّنْ خَمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ؛ (محمد/15)
إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُون * ...لاَ یَمَسُّهُمْ فِیهَا نَصَبٌ وَمَا هُم مِّنْهَا بِمُخْرَجِینَ؛ (حجر/45-48)
(درد و رنجی به ایشان نمیرسد)
جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا... * وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَکُورٌ * الَّذِی أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِن فَضْلِهِ لاَ یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ وَلاَ یَمَسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ؛(فاطر/33-35)
(در اینجا رنجى به ما نمىرسد و در اینجا درماندگى به ما دست نمىدهد).
لذّتطلبی نکوهیده
پرسش: چرا با اینکه قرآن لذتخواهی را بد نمیداند، ولی گاهی لذّتطلبی نکوهش شده است؟
لَقَدْ خَلَقْنَا الإِنسَانَ فِی کَبَدٍ؛(بلد/4) محققاً انسان را در رنج و زحمت آفریدیم.
3. کوتاهی در شکوفایی درک لذّتهای انسانی و بسنده کردن به لذّتهای حیوانی
اقتضای عقل: انسان خواهان کمال برای شکوفا شدن استعدادهای خود محیط را آماده کرده و تلاش کند.
غرق در لذتهای طبیعی و تمایلات حیوانی نشود.
اگر انسان در راه تحصیل این لذّتهای والا نکوشد و فقط به لذتهای کمارزش دل بندد، منشأارزش منفی میشود.
آیات قرآن: انسانها به حسب طبع طالب لذّت دنیاییاند در حالیکه لذّت آخرتی بر لذّت دنیایی ترجیح دارند.
چون لذّتها متزاحماند، باید لذّتهای بهتر را برگزید.
بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا * وَالآخِرَةُ خَیْرٌ وَأَبْقَى؛(اعلی/16-17)
تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیَا وَاللّهُ یُرِیدُ الآخِرَةَ؛(انفال/67)
قرآن کریم دربارهی این گونه لذّتها میگوید:
فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاء بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛(سجده/17)
1. از یکسو به افعال انسان 2. از سوی دیگر به اعضای انسان 3. به اشیای گوناگون خارجی که متعلّق این افعالند
خوردن و آشامیدن
در قرآن مجید آیات بسیاری دربارهی این میل وجود دارد بر فطری بودن لذّت اشعار دارند.
أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاء إِلَى الأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْکُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنفُسُهُمْ أَفَلاَ یُبْصِرُونَ؛(سجده/27)
وَهُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُواْ مِنْهُ لَحْماً طَرِیّاً؛(نحل/14)
اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأَنْعَامَ لِتَرْکَبُوا مِنْهَا وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ؛(غافر/79)
عبارت «وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ» (جاثیه/16) نیز به این میل اشاره دارد.
حدود اخلاقی خوردن و آشامیدن
س: مطلوبیّت و ارزش مثبت و منفی اخلاقی این میل از کجا پیدا میشود؟
پاسخ: ریشهی ارزشهای اخلاقی در گزینش انسان است(کمیّت، کیفیّت یا ... در استفاده از خوردنیها و آشامیدنیها)
دیدگاه ارزشی قرآن دربارهی خوردن و نخوردن
عنوانی کلّی قرآن دربارهی خوردنیها و نوشیدنیها
وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ؛(اعراف/157)
پلیدی چیزهایی مثل شراب و قمار و... به تناسب موضوع خود منشأ رفتار خاصی از انسان خواهد شد.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ؛(مائده/90)
إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِیرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛(بقره/173)
وَلاَ تَأْکُلُواْ مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ؛(انعام/121)
سربریدن حیوان نوعی تصرف در مخلوقات الهی است که خدا به آنها حیات داده و انسان حیات آنها را میگیرد.
بنابراین گرفتن این حیات باید به اذن الهی و نام او باشد.
اگر انسان از خدا غافل باشد که هنگام کشتن حیوان توجهی به خدای جانآفرین نداشته باشد، حق خوردن از آن گوشت را ندارد.
بنابراین منع از خوردن بعضی از خوردنیها و حرمت آن به لحاظ رعایت جنبهی معنوی است.
خدا به واسطهی لطفش چنین لیاقتهایی به انسان داده که بتواند به بالاترین حد رشد برسد.
ولی انسان قدر خود را نشناخته و با لقمه حرام یا بیش از حد خود را از چنین کرامتی محروم میکند.
این گونه تزاحمات سبب میشود که خوردن و آشامیدن در شکل و کیفیّتی خاص یا بیش از اندازه، ارزش منفی یابد.
موضوع :