عنوان درس چهارم: خلقت روح انسانی «ادامه آیه 14»
اهداف آموزشی
•درس گذشته بر اساس آیات قرآنی مراحل خلقت جسمی انسان را مورد توجه قرار داده است.
•تکوین مادی جنین و آمادگی آن برای پذیرش روح انسانی از طرف خداوند افاضه می شود.
•پروردگار عالم در آیات این بخش مرحله مهمی را بیان می‌کند که فصل ممیز انسان از بقیه موجودات است،
•در جنین انسانی پس از تکوّن مادی یک تفاوت جوهری و ماهوی ایجاد می‌شود که عامل این تحوّل افاضه روح ویژه‌ای از طرف خداوند است که مرحله جدیدی از زندگی جنین با آن آغاز می شود.
•این مرحله جدید جنین را تبدیل به انسان می کند و از این جهت آسیب رساندن به آن باعث وجود پرداخت دیه کامل جنین می‌شود.
•روایات گوناگونی در تبیین این بخش مراحل مختلف جنین را از نظر ویژگی‌ها، زمانبندی استقرار در رحم و نیز میزان دیه هر مرحله توضیح می دهد.
•این آیات به عظمت خالقیت خداوند متعال در آیینه خلقت انسان و خلقت ملائکه اشاره می‌شود که تدبر در این آیات سیر انسان را در مسیر معرفت الهی تسریع می‌کند؛
•قرائت و تدبر در این آیات انسان را در مسیر خودشناسی که مقدمه معرفت الله و عبودیت الهی است یاری می‌رساند.
•از خداوند مناّن طلب می کنیم که ما را در این مسیر مورد عنایت خاص خویش قرار دهد.
14. ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَکَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِین(14)
•ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ:
.1صورت‌پردازی بدن
.2روح
.3قوا به دمیدن (خداوند متعال) قوا در بدن
.4یا مجموع هر سه مورد.
•فَتَبارَکَ اللَّهُ: «آفرین باد بر خدا»، بلند مرتبه است شأن او در قدرت و حکمتش.
• أَحْسَنُ الْخالِقِینَ: «که بهترین آفرینندگان است». خدای که مقدر و اندازه‌گیری کننده است.
•تمییز «مقدرا» حذف شده، زیرا خالقین بر آن دلالت می‌کرد.
روایات آیه 14 مؤمنون
1. در تفسیر قمی ذیل آیه «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ» فرمود: سلاله آن برگزیده‌ی از غذا و نوشیدنی است که تبدیل به نطفه می‌شود.
•نطفه: اصل آن از سلاله است و سلاله: اصل آن از برگزیده‌ی غذا و نوشیدنی است. و غذا از اصل خاک است. پس این است معنای گفتار خداوندی ـ بزرگ است یادش ـ « مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فِی قَرارٍ مَکِینٍ» یعنی (سلاله و نطفه سپس) در رحم.
•«ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَکَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ» و این تحول و دگرگونی است از امری به امر دیگر.
•پس میزان نطفه زمانی که در رحم قرار گیرد، چهل روز است؛ سپس علقه می‌شود.
•و گفتار خداوندی ـ که عزیز و بزرگ است ـ : «خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فِی قَرارٍ مَکِینٍ» تا «ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ» انسان دارای شش جزء و مرحله‌ی دگرگونی است.
•در هر جزء و دگرگونی دیه‌ای قرار داده شده است.
•درنطفه بیست دینار.
•در علقه چهل دینار.
•در مضغه شصت دینار
•در استخوان هشتاد دینار
•و زمانیکه به گوشت پوشانیده شد، صد دینار است، تا زمانیکه روح در آن دمیده می‌شود.
•پس زمانیکه کامل شد، باید دیه را کامل بدهد. (مرد: 1000 دینار و زن500 دینار).
•پس مرا (علی) پدرم (ابراهیم) حدیث کرد به این: از سلیمان بن خالد از امام صادق علیه السلام که گفت؛
•گفتم: یا بن رسول الله، پس اگر از نطفه قطره‌ی خونی خارج شود (نطفه در حال تبدیل به علقه به اندازه یک قطره خونی شده بود)؟ فرمود: در یک قطره یک دهم نطفه است، پس در آن 22 دینار است.
•گفتم: اگر دو قطره خون بود؟ فرمود: 24 دینار
•گفتم: اگر سه قطره خون بود؟ فرمود: 26 دینار
•گفتم: اگر چهار قطره خون بود؟ فرمود: 28 دینار
•گفتم: اگر پنج قطره خون بود؟ فرمود: 30 دینار
•و آنچه بر نصف اضافه می‌شود؟ طبق همین محاسبه می‌شود تا اینکه علقه شود، پس در علقه 40 دینار است.
•گفتم: اگر خارج شد (نطفه) در حالیکه خارج شده بود به سوی خونی شدن ( کاملا خونی شده بود)؟ فرمود: تبدیل به علقه شده، اگر خون صاف باشد، در آن 40 دینار کامل است، و آنچه از خون سیاه است، آن از شکم است.
•(پدرم)گفت؛ پس ابوشبل گفت: پس اگر علقه درونش شبیه رگ و گوشت شده بود؟ فرمود: 42 دینار.
•گفت؛ گفتم: همانا یک دهم 40 دینار می‌شود 4 دینار؟ فرمود: نه آن یک دهم مضغه است (فاصله علقه تا مضغه) که (جلو) رفته یک دهم مضغه، پس هر مقدار ( از رگها و گوشت) بیشتر شود، دیه بیشتر می‌شود تا به 60 برسد.
•گفتم: پس اگر در مضغه مثل توده‌ی استخوان خشک دیدم؟ فرمود: این استخوانی است که اولین (مرحله‌ی شروع) استخوان‌بندی است. در آن 4 دینار است. پس اگر افزایش یافت، بر 4 دینار اضافه می‌شود تا به 80 دینار برسد.
•گفتم: اگر استخوان به گوشت پوشیده شده بود؟ فرمود: همچنین تا 100 (دینار).
•گفت: اگر تکان (هل) داد (یا مشت زد) پس بچه سقط شد، در حالیکه (بچه) نمی‌داند زنده است یا مرده؟ فرمود: هیهات ای ابا شبل! اگر به چهار ماهگی رسید، در آن حیات وارد می‌گردد و این کار مستوجب دیه است.
2. در کافی همچنین بعد از این بیانات (در ادامه حدیث قبل آمده است) که گفت: عده‌ای از اصحاب ما گفته‌اند: ... امام صادق علیه السلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام حکم کرد. (گفت: با همین سند از امیرالمؤمنین علیه السلام است «بعد از اینکه سند اولی را گفت»): دیه جنین را 100 دینار قرار داد.
•و قرار داد برای منی مرد پنج قسمت را تا اینکه به جنین (تبدیل) شود.
•پس زمانیکه جنین شود، قبل از اینکه روح به جنین وارد شود، 100 دینار، و این بدان دلیل است که خداوند عزوجل خلق کرد انسان را از سلاله، و آن نطفه است، پس این جزئی (مرحله اول) است.
•سپس علقه است، پس از آن جزء (مرحله) دوم است.
•سپس مضغه است، پس آن جزء (مرحله) سوم است،
•سپس استخوان است و آن جزء (مرحله) چهارم است،
• سپس با گوشت پوشیده می‌شود، در این هنگام جنین کامل می‌شود، پس پنج جزء (مرحله) (یعنی) 100 دینار کامل می‌شود.
•پس قرار داد برای نطفه یک پنجم 100 دینار را که می‌شود 20 دینار.
•و برای علقه دو پنجم 100 دینار را که می‌شود: 40 دینار.
•و برای مضغه سه پنجم 100 دینار را که می‌شود: 60 دینار.
•و برای استخوان چهار پنجم 100 دینار را که می‌شود، 80 دینار.
•پس زمانیکه به گوشت پوشیده شود، برای آن 100 دینار کامل است.
•پس زمانیکه نشأت گرفت در آن آفرینشی دیگر ـ که روح است ـ
•پس در این هنگام (نفس انسان کامل است و دیه‌ی آن 1000 دینار کامل است، زمانیکه پسر باشد
•و اگر دختر باشد، دیه‌ی آن 500 دینار است.
3. محمدبن یحیی ... محمدبن مسلم گفت: به امام باقر علیه السلام گفتم: کیفیت و شکل ظاهری (آفرینش) نطفه چیست که بدان شناخته می‌شود؟
•فرمود: نطفه‌ای که سفید رنگ باشد مثل اخلاط سفید رنگ، پس می‌ماند در رحم، زمانیکه در رحم (متحول گردد و بماند) چهل روز تبدیل به علقه می‌شود.
•گفتم: صفت و نشانی آفرینش علقه چیست که بدان شناخته می‌شود؟ فرمود: آن علقه، مثل علقه‌ای است که خون حجیم جامد است، در رحم می ماند بعد از اینکه از نطفه بودن متحول شد به مدت 40 روز سپس تبدیل به مضغه می‌شود.
•گفتم: صفت و نشانی مضغه چیست و آفرینشی که بدان شناخته شود؟ فرمود: آن مضغه، گوشت قرمزی است که در آن رگهای سبز درهم پیچیده است. سپس به سوی استخوان شدن می‌رود.
•گفتم: صفت و نشانی آفرینش آن چیست، زمانیکه استخوان می‌شود؟ فرمود: زمانیکه استخوان می شود، برای گوش و دیده در آن شکافته می‌شود، و اعضای آن مرتب می‌شود. پس زمانیکه اینگونه (کامل شد)، در این بچه دیه کامل می‌شود.
4. علی بن ابراهیم ... سعید بن مسیب گفت: از امام سجاد علیه السلام پرسیدم در مورد مردی که با پایش به زن حامله‌اش زد، پس آنچه در شکمش بود، مرده سقط شد؟ امام فرمود: اگر نطفه باشد، بر او 20 دینار است.
•گفتم: میزان نطفه (بودن) چیست؟ فرمود: نطفه آن چیزی است که وقتی در رحم قرار می‌گیرد، چهل روز در آن(جا) مستقر می‌شود. فرمود: اگر سقط کرد، در حالیکه آن علقه است، پس بر او 40 دینار است.
•گفتم: حد علقه چیست؟ فرمود: علقه زمانیکه در رحم واقع شود و در آن مستقر شود، 80 روز است. فرمود: و اگر سقط کرد در حالیکه مضغه بود، بر او 60 دینار است.
•گفتم: حد مضغه چیست؟ فرمود: آن چیزی که وقتی در رحم واقع شود، پس در آن 120 روز مستقر شود. فرمود: و اگر آن را سقط کند، در حالیکه روح‌دار، تام الخلقه (کامل) باشد که دارای استخوان و گوشتی است که اعضای آن مرتب بود، روح عقل در آن دمیده شده، پس بر آن دیه کامل است.
•گفتم به ایشان: آیا به نظر شما، طی کردن تحول در شکم مادر به حالی، آیا (جنین) روح دارد یا بدون روح است؟ فرمود: روح دارد، اما غیر روح دارای حیات قدیم (روح نفسانی عقلانی) که طبقه طبقه از صلب مردان و رحم مادران منتقل شده. و اگر روحی نداشت غیر از حیات، متحول نمی شد از حالی بعد حالی در رحم و بنابراین بر کسی که او را کشته دیه‌ای (واجب) نمی‌شد، در این وضعیت و حال (پس معلوم است این جنین روح داشته و دیه داشته است).
5. محمد بن یحیی ...از امام صادق علیه السلام: همانا رحم چهار راه دارد. آب نطفه از هر راهی وارد شود، فرزند از همان راه می باشد. یکی و دوتا و سه تا و چهارتا. و در راهی بیشتر از یکی نمی‌شود. (اینگونه روایات به اهل علمش واگذار می‌شود). (شیاد مراد دوقلوهای یکسان باشند).
6. احمد بن محمد ... از امام صادق علیه السلام: همانا خداوند عزوجل خلق کرد برای رحم چهار ظرف (از لحاظ ژنتیک)، آنچه در ظرف اول است، برای پدر است و آنچه در ظرف دوم است، برای مادر است و آنچه در ظرف سوم است، برای عموهاست و آنچه در ظرف چهارم است، برای دایی‌هاست.
7. در تفسیر قمی در روایت ابوالجارود از امام باقر علیه‌السلام در مورد قول خداوند متعال «ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ» آمده است: آن دمیدن روح در آن است.
8. در تهذیب الاحکام: محمد بن الحسن الصفار ... از ابی جریر قمی نقل کرده که پرسیدم از بنده‌ی صالح (امام معصوم) علیه السلام درباره نطفه که دیه‌ی آن چیست؟ دیه‌ی علقه و آنچه در مضغه‌ی تام الخلقه (کامل) است و آنچه در رحم مستقر می‌شود؟
•امام فرمود: همانا آفرینش می‌شود در شکم مادرش آفرینشی بعد از آفرینشی: چهل روز نطفه می‌باشد، سپس چهل روز علقه می‌باشد، سپس چهل روز مضغه می‌باشد، پس در نطفه 40 دینار است و در علقه 60 دینار و در مضغه 80 دینار، پس زمانیکه استخوان به گوشت پوشیده شود، در آن 100 دینار می‌باشد. خداوند عزوجل فرمود: «ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ». پس اگر مذکر (پسر) بود در آن دیه‌ی آن است (1000دینار) و اگر مؤنث (دختر) باشد، در آن دیه‌ی آن (500دینار) است.
9. در کتاب توحید به اسنادش به فتح بن یزید جرجانی از امام رضا علیه السلام حدیثی طولانی آمده است. و در آن حدیث آمده: فدایت گردم، و غیر از خالق جلیل آیا خالقی هست؟ امام فرمود: همانا خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ» پس خبر داده که در بندگانش خالق وجود دارد (و بنده‌ی غیر خالق). از جمله‌ی خالق‌ها حضرت عیسی علیه السلام است. آفرید از گل، همچون شکل پرنده‌ای را به اذن الهی و در آن دمید، و آن به اذن الهی پرنده شد. و سامری خلق کرد برای ایشان گوساله‌ای را که برای او صدای گوساله بود «عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ».
10. و در کتاب خصال از زید بن وهب آمده: سؤال شد از امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه السلام از قدرت خداوند عزوجل. سخنرانی برخاست، پس حمد خدا و ثنای الهی را بجا آورد. سپس گفت: همانا برای خداوند تبارک و تعالی ملائکه‌ای است که اگر ملکی از آنها به زمین هبوط کرده و پایین بیاید، زمین گنجایش او را ندارد، به دلیل عظمت خلقت او و فراوانی بالهایش. و از ایشان است که اگر به عهده‌ی جن و انس توصیف آن ملک گذارده شود، نمی‌توانند او را توصیف کنند، به دلیل فاصله‌ی بین مفاصل او و زیبایی ترکیب صورتش. و چگونه توصیف شودکسی که هفتصد سال بین شانه (کتف) و چربی گوش او فاصله است؟
•و از این ملائکه، ملکی است که می‌بندد افق را با یک بال از بالهایش، بدون (توجه) به بزرگی بدنش. (عظمت) برخی از ملائک آسمانها به اندازه‌ی فاصله‌ی بین کمر و دامن ایشان است.
•و برخی از ملائکه ملکی است که برای پایش محل قرار گرفتن در جو آسمان پایین نیست و زمین‌ها تا زانوانشان می‌رسد.
•و برخی از ایشان اگر تمام آبها افکنده شود بر گودی انگشت شصتش، هر آینه وسعت آن را خواهد داشت.
•و برخی از ایشان اگر افکنده شوند کشتی‌ها در اشکهای چشمش، هر آینه جاری می‌شود کشتی‌ها در عمر روزگاران. پس آفرین بر خدایی که بهترین خالقین است. (در کتاب توحید مثل این روایت امده است).
11. در کتاب خصال ـ همچنین ـ از امام صادق علیه السلام آمده که فرمود: پنج گروه (سرشت) آتشین (دموی مزاج) خلق شده‌اند: انسان خیلی بلند، انسان خیلی کوتاه، کبود چشم (چشم مایل به سبز)، کسی که در آفرینشش چیزی زائد است و کسی که در خلقتش چیزی کم است.
12. در مجمع البیان: روایت شده که عبدالله بن سعد بن ابی سرح برای رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌نوشت (کاتب وحی بود). وقتی به عبارت «خَلْقاً آخَرَ» رسید به خاطرش آمد: «فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ». وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله به او املا کرد این مطلب را. عبدالله گفت: اگر محمد پیامبری است که به او وحی می‌شود، من هم پیامبری هستم که به من هم وحی می‌شود! پس به مکه رفت و مرتد شد.
اگر این امر صحیح باشد، پس این مقدار از عبارت قرآن معجزه نخواهد بود، و ایرادی ندارد که این مقدار از یکی از ما اتفاق بیافتد. ولی امر بر این بدبخت اشتباه شد یا خود را به اشتباه افکند، به دلیل چیزی که در سینه‌اش از کفر و حسد نسبت به نبی بود. (اتمام کلام صاحب مجمع).
موضوع :
نظر بدهید