فصل دوم: بررسی تطبیقی آیات ولایت (گفتار دوم: بررسی دیدگاه های اهل سنت)

 
إِنَّما وَلِیُّکُمُ‏ اللَّهُ‏ وَ رَسُولُهُ‏ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ: مائده/55

گفتار دوم: بررسی دیدگاه های اهل سنت

الف) «وَ هُمْ راکِعُونَ» حال برای فاعل «وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ»

ب) صدقه مستحبی زکات نامیده می‌شود، زیرا امام علیg انگشتر خود را به عنوان صدقه مستحب اعطا نمود.

ج) عمل قلیل در نماز موجب بطلان آن نیست.

د) تطبیق صیغه‌های جمع در آیه بر یک فرد، از باب ترغیب و تشویق دیگران و بیانگر ویژگی مؤمنان در سرعت گرفتن در نیکی  است.

بررسی و نقد دیدگاه اول:

الف) ولایت به معنای نصرت یا محبت است.

ب) «الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ ...» بر هر مؤمنی صدق می‌کند، همانند آیه «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض‏»  توبه/71

ج) خصوصیات آیه برای تمییز مؤمنان از منافقان است، زیرا منافقان بر نماز مداومت ندارند. «إِنَّ الْمُنافِقینَ یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا کُسالى‏ یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ‏ اللَّهَ إِلاَّ قَلیلا» نساء/142

در زکات بخیلند. «أَشِحَّةً عَلَیْکُمْ»: احزاب/19

د) در «... وَ هُمْ راکِعُونَ» چند احتمال وجود دارد:

بررسی و نقد دیدگاه دوم:

(سدی م 127ق): «مراد از مؤمنان در آیه «إِنَّما وَلِیُّکُمُ‏ اللَّهُ...» همه مؤمنان‌اند، ولی علی بن ابی طالبg در مسجد در حال رکوع، انگشتر خود را به نیازمند بخشید».

عبدالملک بن ابی سلیمان (اهل سنت) از ابو جعفر (امام محمد باقرg) می‌گوید: درباره «الَّذینَ آمَنُوا» پرسیدم، حضرت فرمود: مؤمنان مرادند. گفتم: مردم می‌گویند این آیه درباره علی نازل شده است. حضرت فرمود: علی از مؤمنان است».

پاسخ:

نکته:

الف) تفسیر آیه با توجه به روایات بدون الغای خصوصیت= شبیه دیدگاه شیعه

نتیجه: با اختصاصی بودن این آیات، ولایت = محبت یا نصرت نمی‌تواند باشد.

ب) پذیرش روایت و الغای خصوصیت: در این صورت فقط مؤمنانی یاور یکدیگرند که در حال رکوع زکات می‌دهند، نتیجه1: تعداد مؤمنان یاور هم بسیار اندک می‌شود.

نتیجه2: غیر همسانی این معنا با آیه 71/ توبه: «وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ وَ الْمُؤْمِناتُ‏ بَعْضُهُمْ‏ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ»  + وقوع نادر این امر:

نمی‌توان گفت این آیات بدون شأن نزولی قبل از تصدق امیرالمؤمنین نازل شده، زیرا با روایات شأن نزول مخالف است.

کسی هم این معنا را برای آیات و روایات مربوطه نگفته است.

گروه سوم: انکار شأن نزول

4. ذهبی: پس از بیانات مجمع البیان و تقدیر از آن، بدون ایراد بر آن می‌گوید: «بدون تردید این تلاش بی‌ثمر است. حدیث تصدق انگشتر از سوی (امام) علی در نماز که محور استدلال طبرسی است، ساختگی و بدون ریشه است و این تیمیه عهده‌دار رد و ابطال آن می‌باشد».

5. محمد شاکر: تأیید دیدگاه ابن کثیر در ضعف اسانید روایات + آنها را از بافته‌های شیعه می‌داند.

مبانی دیدگاه سوم:

الف) روایات تصدق انگشتر ضعیف و مجعولند.

ب)  آیات 51 تا 58 وحدت سیاق دارند.

ج) ولایت در این سیاق به معنای نصرت یا محبت است.

د) فراز «وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ ...» مانند «وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ وَ الْمُؤْمِناتُ‏ بَعْضُهُمْ‏ أَوْلِیاءُ بَعْض» بر هر مؤمنی صدق می‌کند.

بررسی ماجرای عبادة بن صامت:

3. هیچکدام از اسباب نزول نویسان آیات ولایت (55 و 56) را درباره عبادة بن صامت نقل نکرده‌اند، بلکه تنها آیات 51 و 52 را درباره‌ی او می‌دانند.

خلاصه:

+ زهری، سدی، عبادة بن ولید (راویان حدیث عبادة) از تابعین هستند: 1. شاهد ماجرا نبوده‌اند 2. شاهدی از قرآن ندارند.

نتیجه: تمسک ابن کثیر و مقلدان ابن تیمیه از قبیل «العسّال» به این دو روایت متعارض وجهی ندارد.

نمی‌توان از روایات متواتر و نقل شده از صحابه که خود شاهد ماجرا بوده‌اند چشم پوشید.

1. قول اول: تمام مؤمنان: زیرا عبادة بن صامت از یهود بیزاری جست و ولایت خدا و رسول را برگزید.

+ روایت:‌ عبدالله بن سلام به رسول خدا گفت: «ای رسول خدا قوممان ما را ترک کرده و سوگند یاد کرده‌اند که با ما  مجالست نکنند و ما نمی‌توانیم با یاران شما همنشین باشیم؛ زیرا منزلهای ما دور است. پس این آیه نازل شد و عبدالله بن سلام گفت: به ولایت خدا و رسولش و مؤمنان خشنودیم». در نتیجه: آیه شامل تمام مؤمنان می‌شود.

توجیه «وَ هُمْ راکِعُونَ»: رکوع= خضوع، «یُقیمُونَ الصَّلاةَ»: 1. بیان شأنیت و ذکر رکوع جهت شرافت یا 2. صحابه در حالات گوناگون (نماز، رکوع، ...) بوده‌اند و خدا به تمامی این حالات اشاره دارد.

2. قول دوم: مراد شخص معینی است.

الف) عکرمه: ابوبکر

ب) عطا از ابن عباس: علیg در حال رکوع انگشتر خود را بخشید. روایت: این آیه نازل شد، عبدالله بن سلام به رسول‌خدا گفت: «من علی را در حال رکوع دیدم که انگشترش را به نیازمند صدقه داد؛ پس ما ولایت وی را می‌پذیریم».

انتقاد ابن تیمیه به علامه حلی:

1. ادعای رافضی (علامه حلی) بر اجماع آیه در مورد علی از بزرگترین ادعاهای دورغین است. بلکه اجماع اهل علم از ناقلان بر این است که آیه در خصوص امام علی نازل نشده و او انگشتر را در حال نماز صدقه نداده است.

2. آنچه رافضی (علامه حلی) از ثعلبی نقل کرده (نزول آیه در تصدق انگشتر امام علی در حال رکوع)، محدثان بر این قولند که ثعلبی احادیث ساختگی را در تفسیرش می‌آورد و از اینرو وی را (حاطب لیل) هیزم کش در شب می‌دانند.

3. مفسرانی که رافضی (علامه حلی) از کتابهایشان نقل کرده، روایاتی نقل کرده‌اند که این اجماع را نقض می‌کند.

5. برخلاف ادعای ابن تیمیه که بغوی را از ثعلبی آگاه‌تر و تفسیرش را مختصر او دانسته و گفته: وی این حادیث دروغین را نیاورده، بغوی ضمن بیان سایر تفاسیر بیان می‌کند: «ابن عباس و سدی می‌گویند: خداوند از این آیه «وَ الَّذینَ آمَنُوا ... » علی بن ابی‌طالب را اراده کرده است؛ نیازمندی به امام علی رسید و امام در حال رکوع در مسجد انگشترش را به او داد.

6. تفسیر جامع البیان فی تأویل آی القرآن از محمد بن جریر طبری که نزد ابن تیمیه از بزرگترین تفاسیر است، با پنج طریق شأن نزول این آیه را نقل می‌کند، مبتنی بر اینکه همه‌ی این احادیث درباره امام علی است که سه‌تای آنها نص است.

7. سیوطی در الدر‌المنثور به نقل از عبد بن حمید و عبدالرزاق از ابن عباس این حدیث را آورده. پس کلام ابن تیمیه که گفته: این حدیث را مانند ابن حمید و عبدالرزاق نیاورده‌اند، بی‌اساس است.

8. مفسری که ابن تیمیه می‌گوید از ثعلبی آگاه‌تر است، کیست؟ ابن تیمیه تنها به ابن ابی حاتم اشاره می‌کند، غافل از اینکه ابن ابی حاتم روایت صحیح السند در مورد نزول این آیه در شأن امام علی ذکر می‌کند.

9. هیچیک از بزرگان تفسیر مانند طبری، ابن ابی حاتم و ... به نقل از ابن عباس نگفته‌اند: رخداد تصدق انگشتر مربوط به ابوبکر است، ابن ادعای ابن تیمیه است که آن را به ثعلبی نسبت می‌دهد و خبری واحد مقطوع غریب بدون شاهد است.

10. ابن تیمیه در آخرین نقد بر روایات شأن نزول روایت ابن ابی حاتم از ابن عباس را مطرح می‌کند که: «کل من آمن فقد تولی الله و رسوله و الذین آمنوا: هر کس ایمان دارد، خدا و رسول و مؤمنان را به ولایت می‌پذیرد».