فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَ کَفَّلَها زَکَرِیَّا کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیَمُ أَنَّى لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ (37)
•تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، پدیدآور: امین، نصرتبیگم
• تاریخ وفات پدیدآور: 1362 ه. ش، موضوع: عرفانى- فلسفى- اجتماعى، زبان: فارسى، 15 جلدی
•37- خداوند، او [مریم] را به طرز نیکویى پذیرفت، و به طرز شایستهاى، (نهال وجود) او را رویانید (و پرورش داد)، و کفالت او را به" زکریا" سپرد. هر زمان زکریا وارد محراب او مىشد، غذاى مخصوصى در آن جا مىدید. از او پرسید:" اى مریم! این را از کجا آوردهاى؟!" گفت:" این از سوى خداست. خداوند به هر کس بخواهد، بى حساب روزى مىدهد."
•مادر مریم وضع حمل نمود دید نوزاد دختر است از روى حسرت گفت: پروردگارا دختر زائیدم و خدا بآنچه زائیدهام داناتر است.
•گویا میخواسته بگوید: من امید داشتم پسر باشد، لکن خدا میداند چه حکمتهائى در وجود این دختر پنهان است و پسر مثل دختر نیست. مفسرین: این معنى در جمله «وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ» نهفته است.
•«وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثى»: جمله مستأنفه، کلام خدا
•خدا میداند که زن عمران دختر زائید و اگر پسر زائیده بود آن حکمتهائى که در این دختر هست، در پسر نبود زیرا؛
•اگر چه ممکن بود پسرى مثل عیسى با معجزات باشد،
لکن بر وجود این دختر آیات دیگرى است:
• اولا باید از وجود این دختر عیسى بى پدر متولد گردد که آیت باشد براى عالمین
•ثانیا در گهواره سخن گوید و حکمتهاى دیگرى که در او است.
•سپس زن عمران گفت: من این دختر را مریم نام نهادم. (مریم در عرف آنها= کنیزک )
•و او و ذریهاش را از شرّ شیطان رجیم در پناه تو آوردم، پس خداوند او را به نیکوئى پذیرفت و او را به تربیتى نیکو پرورش داد و او را خادمه بیت المقدس قرار دادند.
•کلبى: چون مریم از مادر متولد شد مادر او را در خرقهئى پیچید و به بیت المقدس فرستاد.
•رئیس احبار زکریا بود گفت: من بر تکفل او اولىترم، زیرا که خواهر او زن من است، پس از آن قرعه زدند، بنام زکریا آمد، کفالتش را بعهده زکریا گذاردند و هر وقت زکریا داخل بیت المقدس میشد و مریم را در محراب عبادت مشاهده میکرد، میدید مائدهئى نزد او حاضر است. چون زکریا متکفل مریم بود تعجب میکرد که این مائده و غذا از کجا بر مریم می‌آید این بود که سؤال کرد و گفت: «یا مَرْیَمُ أَنَّى لَکِ هذا» این غذا از کجا بر تو آمد «قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ»
•محراب: مکانى که مخصوص عبادت باشد.
•راغب در مفردات: محراب مسجد را محراب گفتهاند براى این است که در آنجا محاربه و جنگ شیطان و هواى نفس با عقل صورت میگیرد.
•بعضى: چون آدمى در آنجا باید خود را از شغلهاى دنیوى و تفرقه حواس دور سازد، لذا به آن محراب میگویند.
•بعضى: اصل در معنى آن «محراب البیت» یعنى صدر مجلس بوده، بعد به مناسبت آن صدر مسجد را محراب نامیدند و به مشابهت آن صدر خانه را هم محراب گفتهاند.
•«رزقا»= نکره: آن رزق غیر معهود بوده، زیرا زکریّا میوه زمستانى را در تابستان و میوه تابستانى را در زمستان نزد مریم میدید.
•محمد بن المنکدر از جابر انصارى روایت کرده که چند روز به رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله غذا نرسید. در حجره زنان گردید غذا نبود.
• بحجره فاطمه آمد و گفت: یا بنیّه آیا طعامى نزد تو هست؟ گفت: جانم فداى تو هیچ نیست. پیامبر به مسجد رفت.
•همسایه فاطمه سلام اللّه علیها دو قرص نان و تکه‌ای گوشت براى فاطمه فرستاد، در صورتى که شوهر و طفلان فاطمه گرسنه بودند، دست به طعام نگذاشت و گفت: قسم به خدا که به این غذا پیغمبر خدا را سیر میکنم و یکى از فرزندان را نزد پدر فرستاد و او را طلبید.
•چون رسول آمد، فاطمه گفت: تن و جانم قربان تو یک غذاى اندکى همسایه آورده و آن غذا در جعبهئى بود درش گذاشته بود. جعبه را نزد رسول صلّى اللّه علیه و آله و سلّم آورد چون سر جعبه را برداشتند جعبه پر از نان و گوشت بود فاطمه تعجب کرد.
• رسول گفت: اى دختر «انّى لک» این غذا از کجا آمد؟ فاطمه گفت: «هو من عند اللّه یرزق من یشاء بغیر حساب» رسول گفت: خدا را شکر میکنم که مرا از دنیا بیرون نبرد تا دیدم آنچه را که زکریا از مریم دید.
هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ (38) فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ وَ هُوَ قائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرابِ أَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیى مُصَدِّقاً بِکَلِمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ سَیِّداً وَ حَصُوراً وَ نَبِیًّا مِنَ الصَّالِحِینَ (39) قالَ رَبِّ أَنَّى یَکُونُ لِی غُلامٌ وَ قَدْ بَلَغَنِیَ الْکِبَرُ وَ امْرَأَتِی عاقِرٌ قالَ کَذلِکَ اللَّهُ یَفْعَلُ ما یَشاءُ (40)
•38- در آنجا بود که زکریا، (با مشاهده آن همه شایستگى در مریم،) پروردگار خویش را خواند و عرض کرد:" خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزهاى (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را مىشنوى!" 39- و هنگامى که او در محراب ایستاده، مشغول نیایش بود، فرشتگان او را صدا زدند که:" خدا تو را به" یحیى" بشارت مىدهد، (کسى) که کلمه خدا [مسیح] را تصدیق مىکند، و رهبر خواهد بود، و از هوسهاى سرکش بر کنار، و پیامبرى از صالحان است."
• 40- او عرض کرد: «پروردگارا! چگونه ممکن است فرزندى براى من باشد، در حالى که پیرى به سراغ من آمده، و همسرم نازاست؟» فرمود: «بدین گونه خداوند هر کارى را بخواهد انجام مىدهد».
•هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ
•چون زکریا چنین کرامتى از مریم دید، رغبت کرد که خدا اولاد صالحى به او کرامت کند.
• او پیر شده بود و زنش عقیم و نازا بود. لکن چون میدانست که خداى تعالى قدرت دارد که در چنین حالى نیز اولادى بوى کرامت نماید، این بود که در مقام مناجات گفت: «ربّ هب لى من لدنک ذریة طیبة».زکریا از خداى تعالى اولاد طیّب مىطلبد، یعنى نسلى که از قذارات طبیعى و شهوات نفسانى پاک و صالح باشد.
•«إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ» زکریا در مناجات اظهار مینماید که: من چنین اولاد طیبى از تو میطلبم و میدانم که تو دعا را میشنوى، یعنى تو شنوائى و هر کس تو را بخواند دعاى او را میشنوى.
•«فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ وَ هُوَ قائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرابِ»: دعاى زکریا به اجابت رسید و خداى جلیل پس از پیرى زکریا و عقیم بودن زنش بوى پسرى بنام یحیى عنایت فرمود.
•او ظاهرا از خدا اولادى طلبیده بود که در کرامات و محاسن اخلاقى نظیر مریم صدیقه باشد و در حالى که زکریا در محراب بعبادت مشغول بود ملائکه باو نداء میکنند: «أَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیى مُصَدِّقاً بِکَلِمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ سَیِّداً وَ حَصُوراً وَ نَبِیًّا مِنَ الصَّالِحِینَ» از آیه چنین معلوم میشود که خداوند پیش از آنکه نطفه یحیى بسته شود او را یحیى نام گذارد چنانچه در سوره مریم آیه 70 فرمود یا «یا زَکَرِیَّا إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلامٍ اسْمُهُ یَحْیى لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا» آیه به یحیى مژده میدهد: اى زکریا ما بتو پسرى میدهیم که نام او یحیى است و همنامى در سابق نداشته.
چند فضیلت دیگر یحیى:
1. تصدیق کننده به کلمه:
•«عیسى»= «کلمة اللّه»، زیرا خداى تعالى عیسى را کلمه نامید. «بِکَلِمَةٍ مِنْهُ»
•«کلمة» = عیسی به کلمه «کن» آفریده شده، یحیى اول کسى بود که بعیسى بن مریم ایمان آورد و شش ماه بزرگتر از عیسى علیه السّلام بود و با هم پسر خاله بودند و یحیى را کشتند پیش از آنکه عیسى [ع] را به آسمان ببرند.
2. خدا یحیی را سیّد نامیده زیرا که او در علم و حلم و تقوى مهتر و بزرگ و رئیس و سید قوم بود.
•یا در دین سید بود.
•سعید جبیر: سید = مطیع خدا
•قتاده: سید = عالم و ورع
•اقوال دیگر: سید و بزرگ کسى را سزد که نزد حق تعالى گرامى باشد.
3. «حَصُوراً»: از حصر = حبس. حصار و حصر = احتباس و حبس کردن
«حصور» کسى که خود را از زنان بازدارد و مقاربت نکند و بنابراین قول حصور «فعول» بمعنى فاعل است یعنى خود را از شهوات باز دارد.
•ابو هریره از رسول صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: هر کس از بنى آدم را گناهى بوده جز یحیى که او «کان سیدا و حصورا و نبیا من الصالحین»
•«قالَ رَبِّ أَنَّى یَکُونُ لِی غُلامٌ وَ قَدْ بَلَغَنِیَ الْکِبَرُ وَ امْرَأَتِی عاقِرٌ»
•ظاهرا وقتى بشارت چنین پسرى به زکریا میرسد، از روى تعجب میگوید: اى پروردگار من چگونه ممکن است مرا پسر باشد؟ در صورتى که روى قانون و حکمتى که در سراسر عالم حکمفرما است، چون خودم پیر شدهام و زنم عقیم و نازا است، چگونه ممکن است چنین پسرى آورم؟ «قالَ کَذلِکَ اللَّهُ یَفْعَلُ ما یَشاءُ».
قالَ رَبِّ اجْعَلْ لِی آیَةً قالَ آیَتُکَ أَلاَّ تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ إِلاَّ رَمْزاً وَ اذْکُرْ رَبَّکَ کَثِیراً وَ سَبِّحْ بِالْعَشِیِّ وَ الْإِبْکارِ (41)
•تفسیر عاملى: عاملى، ابراهیم
•تاریخ وفات پدیدآور: 1388 ق، موضوع: اجتماعى، زبان: فارسى، 8 جلدی
41- (زکریا) عرض کرد:" پروردگارا! نشانهاى براى من قرار ده!" گفت:" نشانه تو آن است که سه روز، جز به اشاره و رمز، با مردم سخن نخواهى گفت. (و زبان تو، بدون هیچ علت ظاهرى، براى گفتگو با مردم از کار مىافتد.) پروردگار خود را (به شکرانه این نعمت بزرگ،) بسیار یاد کن! و به هنگام صبح و شام، او را تسبیح بگو!
«قالَ رَبِّ أَنَّى یَکُونُ»
• طبرى: عکرمه و سدّى: چون به زکریّا بشارت دادند شیطان نزد او رفت و گفت: این بشارت از شیطان بود و تو را مسخره کرد و اگر از جانب خدا بود مثل دیگر وقتها بتو الهام مىشد.
• او براى آرامش خاطر اظهار تعجّب کرد و گفت: «اجْعَلْ لِی آیَةً»
•و احتمال است که پرسش و تعجّب زکریّا براى آن بود که از همین زن یا از زن دیگر فرزند خواهد داشت.
•«وَ قَدْ بَلَغَنِیَ الْکِبَرُ» ظاهر عبارت: پیرى بمن رسید، استعمال در کلام عرب که به عکس تعبیر میشود. مثل: «طلع الثّریّا و انتصب العود على الحرباء» یعنى: ستارهى ثریّا نمودار شد و چوب بر آفتابپرست نشست در صورتى که مقصود این است: آفتابپرست بر چوب نشست. و در این جمله هم ظاهرا مقصود آن است که من به پیرى رسیدهام. و عمر زکریّا را از نود و دو:92 سال تا صد و بیست:120 سال نوشتهاند که در موقع بشارت خودش باین پیرى و همسرش نود و هشت:98 ساله بوده است.
•«أَلَّا تُکَلِّمَ النَّاسَ» 41 فخر: این آیه را به سه جور تفسیر کردهاند:
1- زبان زکریّا بند شد که تا سه روز نتوانست سخن بگوید مگر به رمز و اشاره.
2- ابو مسلم: چون زکریّا نشانهاى خواست براى درستى و پیدایش این خبر خوش باو گفتند: نشانه آن است تو مأمور شوى که با کسى سخن نگوئى مگر به رمز که هر وقت بتو دستور رسید مشغول ذکر و تسبیح باش و با کسى سخن مگو و احتیاجات خود را برمز بفهمان بدانکه آن موقع فرزند براى تو پیدا شده است.
3- قتاده: در مجازات این تعجّب و پرسش گرفتار شد به آزارى که زبانش بند شد و نتوانست سخن بگوید.
•«إِلَّا رَمْزاً» 41 فخر: با دو ضم(راء و میم): جمع = رُمُوز و با فتح هر دو (رَمَزا: جمع رامزمثل خدم و خادم) نیز قرائت شده.
•«وَ اذْکُرْ رَبَّکَ» 41 مجمع: این معجزهى بیشترى است که نتواند با مردم سخن بگوید ولى بداند که در ذکر خدا آزاد است. بعضى گفتهاند: مقصود این است که روزه بگیرد چون در روزه باشاره سخن مىگفتند.
•فى ظلال: گرچه زکریا در نوید بفرزند دو دل نبود ولى براى آرامش دل خود نشانهاى نمودار خواست تا او که پیغمبر است از دو دلى و خارخارک آدمیان آسوده باشد، این بود که باید تا سه روز زبانش در سخن گفتن با مردم بند باشد و چون دل او بسوى حقّ شد زبانش بذکر خدا باز مىشود.
سخن ما:
1- دنبالهى فرمان به متابعت پیغمبر و اعلام به این که پیغمبران برگزیدگان هستند، با این آیات بیاد مىآورد سوابق آنها را که مسیحی‌هاى آن روز از آن اطّلاع داشتند و یهود هم کم و بیش تصدیق داشتند تامعلوم شود آنهائى که به مقام نبوّت رسیدهاند به شهادت تاریخ گذشتگان داراى امتیاز و برگزیدگى از جانب خدا بودهاند.
2- از نظر سوابق تاریخى که با سوادها از آن مطّلع بودند و آن را باور داشتند یادآورى مىشود که در طبیعت برخلاف مرسوم و عادت همیشگى ممکن است حوادثى بقدرت خداوند نمودار شود که قابل پیشبینى نباشد مانند پیدایش یحیى از پیرمرد و پیرزن سترون که خودشان همچنین انتظارى نداشتند.
وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ (42) یا مَرْیَمُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِینَ (43)
ترجمه عاملی:
[مریم را کار بآن جا کشید که] 42 روزى فرشتگان باو گفتند: اى مریم خدا تو را برگزید [تا مادر مسیح باشى] و از هر پلیدى پاکت کرد و بر همهى زنان جهان برترت نمود.
43 اى مریم براى پروردگار خود فروتن باش و سجدهى او کن و با دگران برکوع باش.
معنى لغات:
«اقنتى» از مصدر قنوت:
فرمانبردن، به نماز ایستادن، از سخن خوددارى کردن، براى خدا فروتن شدن.
•سخن مفسّرین:
•«إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ» 42 چون جملهى «اصطفاک» مکرّر شده است ما دو جور معنى کردیم (برگزید و بر همهى زنان جهان برترت نمود) و معلوم شد که از زجّاج نیز همین دو معنى نقل شده است.
•«و اسجدى» 43 طبرى: این جمله و جملهى بعد «وَ ارْکَعِی» را خشوع و خضوع در عبادت بطور کلّى معنى کرده است.
•فخر: چون حالت سجود بقرب خداوند نزدیکتر است در جمله مقدّم گفته شده است.
•«مَعَ الرَّاکِعِینَ»
• 43 مجمع: احتمال دادهاند:
.1مقصود امر بمتابعت سایرین باشد در عبادت و نماز جماعت
.2بصورت نماز جماعت با دیگران رکوع و سجود کن.
•سخن ما در این دو آیه همان است که در ترجمه بآیات پیش ارتباط دادیم.
ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحِیهِ إِلَیْکَ وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یَخْتَصِمُونَ (44)
ترجمه عاملی: 44- (اى پیامبر!) این، از خبرهاى غیبى است که به تو وحى مىکنیم، و تو در آن هنگام که قلمهاى خود را (براى قرعهکشى) به آب مىافکندند تا کدامیک کفالت و سرپرستى مریم را عهده دار شود، و (نیز) به هنگامى که (دانشمندان بنى اسرائیل، براى کسب افتخار سرپرستى او،) با هم کشمکش داشتند، حضور نداشتى، (و همه اینها، از راه وحى به تو گفته شد.)
•معنى لغات:
•«انباء»: جمع نبأ بمعنى خبر.
•«یلقون» از مصدر القاء بمعنى انداختن.
•«اقلام» جمع قلم: کلک و وسیلهى نویسندگى.
•«لدى هم» و «لدن هم» تلفّظ مىشود بمعنى نزد و جلو.
•ترجمه:این سرگذشتها از اخبار نهانى از تو و مردم است که بتو الهام مىکنیم و نبودى آن روز نزد آن گروه که براى قرعه قلمهاشان مىفکندند تا کدامشان سرپرست مریم شود و نبودى آنجا آنگاه [که بر سر این کار] خصومت مىکردند.
•سخن مفسّرین:
•«مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحِیهِ»
• 44 مجمع: این جملهها از امتیازات خاصّ پیغمبر است، چون اطّلاع از یک قضیّه بحضور یا شنیدن و یا خواندن است و هیچیک براى پیغمبر فراهم نبوده است پس بالهام و وحى از طرف خدا بآن مطّلع شده است.
•«یُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ» 44 مجمع:
.1مقصود قلمهائى بوده است که بآنها تورات مىنوشتند.
.2چند تیر بوده است و در عدد آنها اختلاف است: از حضرت امام باقر نقل شده است: عدد آنها شش بوده است.
از حضرت صادق نقل شده است: در قرعه شخص کار خود را بخدا وامىگذارد و چه بهتر از این که انسان کار خود را بخدا واگذارد و البتّه سهم مستحقّ باین وسیله معیّن مىشود.
•فخر:
•از آیه طرز انداختن قلمها و استخراج قرعه معلوم نمىشود لیکن به وسیلهى خبر استفاده کردهاند که قلمها را در آب میانداختند و هر کدام روى آب مىماند و یا بر غیر مجراى آب حرکت مىکرد صاحب سهممىشد.
•«وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یَخْتَصِمُونَ»
• 44 آلوسى: گفتهاند پس از قرعه باز هم در تکفّل مریم اختلاف داشتند و تکرار جملهى: «ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ» اشاره است به کمال دقّت در قضیّه که این حوادث پىدرپى بود و تو در هیچیک حاضر نبودى و این تفصیلخود دلیل دیگرى است بر شخصیّت و معجزهى پیغمبر.
•فخر:
•سه جهت براى اصرار و اختلاف در کفالت تربیت مریم نقل کرده است:
1- عمران پدر مریم رئیس آنها بوده است، براى احترام و حقّ گذارى او میخواستند داراى این افتخار بشوند.
2- چون نذرى و مخصوص بخدمت معبد بوده است هر کدام مىخواستند افتخار تربیت چنین کسى را داشته باشند.
3- چون از کتب آسمانى به سرنوشت این دختر و فرزند آیندهى او آگاه شده بودند کمال حرص به این کار وادار مىکرد، آنها را که با یکدیگر جنجال کنند.
و در شخصیّت اینها هم اختلاف است که خدمتگذاران معبد بودهاند یا علما و نویسندگان وحى و در هر صورت مردم محترم و دیندار بودهاند.
•سخن ما:
•براى نشان دادن مقام پیغمبر است که در آن سرزمین که جز از جنگ و عادت و مفاخرات وحشیانه و شیر شتر و سوسمار سخنى دیگر نبود نقل جزئیات پیدایش دین مسیح و روش دینداران آن روز که هیچ مناسبتى با محیط زندگى عرب و خود پیغمبر (ص) نداشت البتّه توجّه و تنبیهى است براى مردم تا بدانند گذشتگان چه مردمى بودند و پیغمبر (ص) چه مقامى دارد که با نداشتن هیچ وسیله براى اطّلاع از این مطالب فقطّ از طریق وحى و الهام خداوندى است که براى آنها گفته مىشود.
موضوع :
نظر بدهید