«وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی‏ الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ (105)»
 علامه طباطبایی: زمین از شرک و معصیت پاک شده و جامعه بشری صالح شکل گرفته که صالحان جز خدا را عبادت نکرده و به خدا شرک نمی‌ورزند‌.   بنابراطلاق آیه: شامل دنیا وآخرت؛ در دنیا در عصر ظهور و وارث بهشت درعالم آخرت.
 طبرسی در مجمع البیان از امام باقر: بندگان صالح: اصحاب امام مهدیg
 امید به آینده‌ی روشن اختصاص به دین اسلام نداشته و شامل مسلمانان، یهودیان ، مسیحیان، هندو، بودا، زرتشت، و کنفوسیوس، دانو، یونان باستان، ادیان سرخ‌پوستی و ادیان آفریقایی و...
 معیار ارزیابی آیات قرآنی است، زیرا «قول فصل» است. «إِنَّهُ لَقَوْلٌ‏ فَصْل: طارق/13» «لا یَأْتیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزیلٌ مِنْ حَکیمٍ حَمید: فصلت/42»

 

 امام صادق علیه السلام: رسول خدا فرمود: «آنچه موافق کتاب خداست، آن را بگیرید و آنچه مخالف کتاب خداست، واگذاشته و رها کنید».
 آیه استخلاف قوم موعود
 55 نور: «وَعَدَ اللَّهُ‏ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی‏ لا یُشْرِکُونَ بی‏ شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُون».
 نکات:
 1. ضمیر «مِنْکُمْ» منجی از این امت است. «لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ» استخلاف وی با همراهانش با امداد غیبی همراه است.
 2. «وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُم» اجرای دین برای آنان بدون سهل انگاری امکان پذیر می شود. دغدغه ایشان دین ورزی است و خدا دین را به وسیله ایشان تثبیت می کند.
 3. «دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى‏ لَهُمْ» دین خدا پسند برای آنان بوده و در جوامع بشری تحقق می یابد و همگان بدان گردن می نهند. دین مورد رضای الهی با ولایت اهل بیت پیوند خورده است، زیرا اعلام اکمال دین با اعلان ولایت در روز غدیر خم بوده. «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ‏ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا».

 

 4. «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ‏ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا» آنان که برای نهضت دینی ذخیره شده اند، پیش از ظهور در خوف به سر می برند. خوف ایشان برای جانشان نیست، بلکه شاید از نپذیرفتن افراد جامعه باشد.
 5. «یَعْبُدُونَنی‏ لا یُشْرِکُونَ بی‏ شَیْئاً» اساسی ترین پیام آیه درباره شخصیت رهبران دینی است (نکره در سیاق نفی): هیچ نوع شرک اعم از شرک نظری (اندیشه) و عملی (عبادی و رفتاری) نخواهد بود. مؤمنان خالص وارث همه زمین می شوند و دین حق در تمام زمین تثبیت می شود، به گونه‌ای که دین ورزی در تمام جوامع بشری والا گردد و احکام دین به راحتی جامه عمل پوشد.
 
مصداق  این افراد
 امام سجاد علیه السلام پس از قرائت این آیه فرمود: «به خدا سوگند آنان (قوم موعود) شیعیان ما اهل بیت هستند، خداوند این وعده را برای آنان به دست مردی از ما تحقق می بخشد، وی مهدی این امت است، همان کسی که پیامبر اکرم درباره او فرمود: اگر از دنیا جز یک روز باقی نباشد، خداوند آن روز را طولانی می کند تا مردی از عترت مین که نامش هم نام من و کنیه اش هم کنیه من است به ولایت رسد و زمین را از قسط و عدل پر کند، پس ازآنکه از جور و ستم پر شده است».
 امام صادق علیه السلام درباره این آیه: «نَزَلَت فی القائم و اصحابه» این آیه درباره قائم امام مهدیg و اصحاب وی نازل شده است.
 جابر بن عبد الله انصاری: جندب بن جناده خدمت رسول خدا رسید و گفت: یا رسول الله مرا از اوصیای پس از خود آگاه فرما. پیامبر فرمود: «اوصیای پس از من به تعداد نقبای بینی اسرائیل (دوازده نفر) هستند».
 
 تفسیر آیه‌ی وراثت، استخلاف و آیه‌ی اظهار دین
55 نور: «وَعَدَ اللَّهُ‏ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی‏ لا یُشْرِکُونَ بی‏ شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُون». 
 احادیث اهل سنت:
 قال رسول الله: «لَیَدخُلَنَّ هذا الدینُ علی ما دَخَلَ علیه اللیلُ:این دین همان گونه که شب همه جا را در برمی‌گیرد، همه جا را فرا می گیرد».
 قال رسول الله : سمعت رسول الله یقول:«لا سیبقی علیه وجه الارض بیت مدر و لا وبر الا ادخل الله علیهم کلم? الاسلام».
 قال رسول الله : «ان الله زُوی لی الارض فرأیتُ مشارقَها و مغاربَها وسیبلُغُ ملکُ امتی ما زُوی لی منها: همانا خداوند خاوران و باختران زمین را برای من گرد آورد، به زودی فرمانروایی امت من تمام زمین را فراخواهد گرفت».
 حاکم حسکانی از امام علی  : «إنی أقیم بالذی فلق الحب? و برأ النسم? و أنزل الکتاب علی محمد صدقا و عدلا لتعطفن علیکم هذه الایه: «وَعَدَ اللَّهُ‏ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» .قسم به آن خدایی که دانه ار می‌شکافت و مخلوقات را پدید می‌آورد و قرآن را به حضرت محد از سر صدق و عدل نازل کرده، این آیه متوجه شماست.
 این عباس: «نزلت فی آل محمد».
 تفسیر آیه اظهار دین
 «یُریدُونَ‏ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یَأْبَى اللَّهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُون* هُوَ الَّذی‏ أَرْسَلَ‏ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون‏‏» 32 ـ 33: توبه
 یأبی: از مصدر «إباء» شدت امتناع
 یتم: رسیدن چیزی به حدی است که نیازی به چیزی بیرون از خود ندارد. (رسیدن نور به نهایت به حدی که به اشراق و نورانیت برسد).
 لیظهره علی ... : «ظهر علیه» به معنای غلبه: بر او چیره شد.
 قرآن در سه سوره «فتح:20، صف: 8، توبه: 33» از سیطره حق  در آینده بشریت سخن گفته است. خدا با فرستادن نبی (با اراده تکوینی) دین را بر سایر ادیان چیره می‌سازد. همان گونه که در عصر رسالت در سرزمین حجاز تحقق بخشید.
«یُریدُونَ‏ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یَأْبَى اللَّهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُون* هُوَ الَّذی‏ أَرْسَلَ‏ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون‏‏» 32 ـ 33: توبه
 نظر برخی مفسران درباره سیطره دین حق بر دیگر ادیان از حیث حجت و برهان است:
 همه ادیان آسمانی از جمله دین اسلام بر اساس حق بوده و پایه‌ی آنها بر برهان عقلی و فطرت الهی استوار است. برخلاف آیین‌های  غیرحق که از برهان و هماهنگی با فطرت توحیدی خالی است.
 «وَ مَنْ‏ یَدْعُ‏ مَعَ‏ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ لا بُرْهانَ لَهُ بِهِ فَإِنَّما حِسابُهُ عِنْدَ رَبِّهِ إِنَّهُ لا یُفْلِحُ الْکافِرُونَ: 117/ مؤمنون»
 «لا بُرْهانَ لَهُ بِهِ» صفت «إِلهاً آخَرَ » هر کس با خدا معبودی دیگر را بخواند که برهانی بر آن نیست، حسابش نزد پروردگار است.
 پیام آیه تنها منحصر به این معنا نیست، زیرا:
 1. غلبه با حجت و برهان از آغاز اسلام بوده، پس مژده حق تعالی بر سیطره دین حق از این بُعد نخواهد بود.
 2. گسترش در مقام نظریه موجب ناراحتی کافران نمی شود، بلکه گسترش دین در جوامع بشری است که موجب سقوط ادیان تحریف شده می گردد.
 3. این غلبه اختصاص به دین اسلام ندارد، بلکه منطق همه انبیا بر آیینهای دیگر غلبه داشته، اما قرآن تنها سخن از سیطره دین اسلام بر تمام ادیان است.
 بنابر این سیطره اسلام برای عصر ظهور امام مهدی است.
 نظر مفسران شیعه و اهل سنت در سیطره اسلام در زمان ظهور امام مهدی:
 تفسیر قمی (شیعه:ق3 ـ4) و ابن جریر طبری (اهل سنت:ق4): خداوند دین حق خود را که پیامبرش را برای آن فرستاد بر هر دینی چیره می کند و آن زمان نزول عیسی بن مریم خواهد بود،آن هنگام که آیین ها واحد می شوند و دینی جز اسلام نخواهد بود.
 
نکات آیه شریفه:
 1. «الدین»: «ال» جنس= غلبه اسلام بر تمام ادیان  چیرگی اسلام بر همه ادیان که هنوز تحقق نیافته.
 2. اسلام تنها دین مقبول و مرضی خداست. «لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ» در این آیه فرمود: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ‏ الْإِسْلام: آل عمران/ 19‏» پیامبر نیز رسول رحمت است: «وَ ما أَرْسَلْناکَ‏ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمینَ: انبیا/107» «وَ ما أَرْسَلْناکَ‏ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشیراً وَ نَذیراً: سباء/28»  این دین جهانی و آن رسالت گسترده زمانی تحقق می یابد که همه مردم به آن گردن نهند. که اهل کتاب به حکم خدا عمل کرده، مشرکان محوشده، اسلام و مسلمانان به عزت کامل می رسند که هنوز این امر تحقق نیافته است.
 3. تاکنون امنیت فراگیر موعود در جامعه‌ی مسلمانان به وقوع نپیوسته است و مسلمانان با یکدیگر در ستیز و مخاصمه بوده‌اند. پس آیه اختصاص به زمان ظهور امام مهدیg دارد.
 
روایات فریقین به ویژه شیعه مؤید اختصاص این وعده به عصر ظهور
 عَبای? بن رِبعی: از امیرمؤمنان شنیدم که فرمود: «آیا این سیطره تحقق یافته است؟ مردم گفتند: آری، امام فرمود:‌چنین نیست، سوگند به آن که جانم در دست اوست این وعده آنگاه تحقق می‌یابد که هیچ آبادی نباشد جز آنکه در پگاه و شامگاه در آن شهادت بر یگانگی حق تعالی سردهند».
 امام حسین علیه السلام: «از ما دوازده امام هدایت یافته‌اند، نخستین آنان امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالبg و آخرین آنان نهمین نفر از فرزندان من است که خداوند به وسیله‌ی او دین حق را بر دیگر ادیان چیره می‌سازد، هر چند مشرکان ناخرسند باشند». (کمال الدین صدوق، ج1، ص317، ح3)
 امام باقر علیه السلام : «قائم ما با ترس (افکندنن در دل دشمنان) یاری می‌شود و خداوند بلند مرتبه دین خود را به وسیله او بر تمام دین‌های دیگر سیطره می‌دهد، هر چند مشرکان ناخرسند باشند». (کمال الدین صدوق، ج1، ص317، ح3)
 امام صادق علیه السلام به ابابصیر: «به خدا سوگند هنوز تأویل آیه نیامده، ابابصیر: فدایت شوم چه هنگام زمان تأویل آیه فرا می‌رسد؟ امام: آنگه که قائم قیام کند». 
 
 مصادر اهل سنت:
 قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «چون عیسی بن مریم فرود آید، صلیب را می‌شکند و ... دیگر آیین‌ها را متروک می‌کند تا تمام آنها جز آیین اسلام نابوده شده،‌ از بین بروند.»
 جابر بن عبد الله انصاری: «این امر به وقوع نمی‌پیوندد جز آنکه یهودی و مسیحیو هیچ آیینی جز اسلام نباشد ... و آن زمانی است که عیسی بن مریم از آسمان فرود آید»
 مقداد بن اسود صحابی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:«هیچ خانه‌ای گلین و خیمه‌ی مویین نیست، جز آنکه آیین اسلام را در آن وارد می‌کند... یا خداوند آنان را عزیز می‌دارد و از اهل اسلام قرار می‌دهد و از اسلام عزت می‌گیرند، یا ذلیشان می‌کند تا به دین گردن نهند.»
 ابن جریر طبری از امام باقر درباره: «لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ» اذا خرج عیسی إتبعه اهل کل دین.
 نتیجه: 1. قرائن درون متن 2. آیه‌ی اظهار دین 3. روایات شیعه و سنی: این وعده برای عصر ظهور است که سیطره‌ی دین حق بر دیگر ادیان و آیین‌هاست. بنابر این نهضت امام مهدی، احیاگری است که تداوم حرکت اصالح دینی انبیاست.
 (عدالت گستری: رهاورد ظهور امام مهدی)


موضوع :