1. هر انسانی محبوبی دارد.

 2. اهل بیت مطهرند و مصداق کامل شایستگی‌ها.

 امام حسن مجتبی علیه السلام: «یا أهل‏ العراق‏ اتّقوا اللّه‏ فینا فإنّا أمراؤکم و ضیفانکم و أهل البیت الذین سمّى اللّه فی کتابه (إنّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا). و إنا من اهل البیت الذی افترض الله مودتهم عل کل مسلم. فقال تبارک و تعال لنبیه: «قُلْ‏ لا أَسْئَلُکُمْ‏ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً..  فاقتراف الحسنه مودتنا اهل البیت.»

 امام سجاد علیه السلام: ای مردم، به ما دانش، بردباری، کرامت و بخشندگی، شیوایی در سخن، شجاعت و محبت در دلهای مؤمنان عطا شده است.

 شعار همه انبیا این بود که جز از پروردگارمان پاداشی نمی خواهیم و هیچیک به جز پیامبر اسلام پاداش رسالت خود را مودت به خاندان خود قرار نداد.

 حکمت: انبیای دیگر آخرین پیامبر نبودند تا عترتشان عین دین، الگو و معصوم بوده و تداوم رسالت ایشان باشد ولی خاندان پیامبر تداوم راه وی بودند. 

 امام رضاعلیه السلام: «وَ لَمْ‏ یَفْرِضِ‏ اللَّهُ‏ مَوَدَّتَهُمْ‏ إِلَّا وَ قَدْ عَلِمَ أَنَّهُمْ لَا یَرْتَدُّونَ عَنِ الدِّینِ أَبَداً وَ لَا یَرْجِعُونَ إِلَى ضَلَالَةٍ أَبَداً: خدا دوستی آنان را واجب نکرد جز آنکه می دانست آنان هرگز از دین بر نمی گردند و هرگز به گمراهی نمی روند.»

 1. ابطال نظریه برخی مفسران اهل سنت: که آیات قبلی مانند 109/ شعرا «ما از شما مزدی نمی خواهیم و پاداش ما با خداست»، ناسخ آیه مودت باشد، حال آنکه مودت خواهی به سود خود ایشان نبوده است. + در صحیح مسلم و .. آمده که پیامبر در خطبه غدیر فرمود: «... و إناتارک فیکم ثقلین إولهما کتاب الله ... و اهل بیت إذکرکم الله فی اهل بیتی، إذکرکم الله فی اهل بیتی، إذکرکم الله فی اهل بیت»

 پیامبربا توجه به وحی معنای مودت را روشن می سازند که اهل بیت جایگاهی خاص داشته و اجر رسالت پیوند قلبی با ایشان است، پایه نسخ نشده  است.

 2. عبارت «فی» در «فی القربی» به جای «لام» بیانگر جایگاه محبت اهل بیت پیامبر است.

 3. آیه در صدد انجام صله رحم با تمام خویشاوندان پیامبر نیست، چون هر دوستی اجر مزد رسالت را ندارد و هیچیک چنین ادعایی نداشته‌اند، جز اهل بیت خاص نبی (اصطلاحی».

 4. ماهیت این محبت حسنه است و خداوند بر آن حسنه می‌افزاید: «وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً»

 5. مودت به اهل بیت زمینه‌ساز برخورداری انسان از غفران خداوند و لطف اوست. «إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ»

 6. این مودت مانند همه ارزش‌های دینی دارای مراتب است.

 7. در این پاداش چیزی عاید رسول‌خدا نمی‌شود، بلکه هر چه هست عاید بندگان خواهد شد. «قُلْ‏ ما سَأَلْتُکُمْ‏ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُم‏: سبأ/47»

 «قُلْ‏ ما أَسْئَلُکُمْ‏ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاَّ مَنْ شاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبیلا: 57/فرقان»

 هدف این دوستی: هدایت مردم و راه یابی به صراط مستقیم

 روایت: «هر کس اهل بیت را دوست بدارد، خدا را دوست داشته و هر کس آنان را دشمن بدارد، خدا را دشمن داشته است».

 اهل بیت مظهر ارزش های الهی هستند،و لذا پیامبر فرمود: «حُرّمت الجن?ُ علی مَن ظَلَم اهل بیتی و اذانی فی عترتی»

 محبت به اهل بیت علیهم السلام معیار شناخت مؤمن از منافق

 قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «هر کس به ما اهل بیت بغض داشته باشد، منافق است».

 امام علی علیه السلام: «اگر با این شمشیرم بر بین مرد با ایمان زنم که مرا دشمن گیرد، نگیرد و اگر همه جهان را بر منافق ریزم تا مرا دوست بداد، نپذذیرد، و این از آن روست که قضا جاری گشت و بر زبان پیامبر امی گذشت که فرمود: «یا علی، لایبغضک مؤمن و لا یحبک منافق»

 امام باقرg از قول امام علیg  : « محبت به ما و به دشمنان ما، در دل یک نفر جمع نمی شود... پس هر کس می خواهد از محبت ما در دلش آگاه شود، قلبش را بیازماید، اگر در حب به ما، حب دشمن ما نیز در دل اوست، از ما نیست و ما نیز از او نیستیم».

 

 قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «اساس الاسلام حبی و حب اهل بیتی»    مستلزم پایبندی به لوازم آن  کوتاهی نکردن در عمل: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ‏ تُحِبُّونَ‏ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی‏ یُحْبِبْکُمُ اللَّه‏»: 31/آل عمران  محبت+ پیروی از سنت و سیره پیامبر (مودت+ معرفت+ اطاعت)

 قال الصادقg: «أَنْتُمْ عَلَى ذَلِکَ وَ أَنْ یَجْعَلَ مُنْقَلَبَکُمْ مُنْقَلَبَ الصَّالِحِینَ قَبْلَکُمْ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏ .. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* وَ مَنْ‏ سَرَّهُ‏ أَنْ‏ یَعْلَمَ‏ أَنَّ اللَّهَ یُحِبُّهُ‏ فَلْیَعْمَلْ‏ بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ لْیَتَّبِعْنَا أَ لَمْ یَسْمَعْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِیِّهِ ص‏ قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ‏ وَ اللَّهِ لَا یُطِیعُ اللَّهَ عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی طَاعَتِهِ اتِّبَاعَنَا وَ لَا وَ اللَّهِ لَا یَتَّبِعُنَا عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَحَبَّهُ اللَّه‏: هر کس که بداند خداوند او را دوست می‌دارد، شادمان می‌شود، پس به اطاعت خدا گردن نهد و ما را پیروی کند، آیاسخن خداوند عزووجل را پیامبرش نشنیده که می‌فرماید: «بگو: اگر خدا را دوست می‌دارید، پس مرا پیروی کنید، تا خدا شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشاید». به خدا سوگند، هیچ بنده‌ای خدا را اطاعت نمی‌کند، جز آنکه خداوند پیروی ما را در این اطاعت وارد می‌کند. به خدا سوگند، هیچ بنده‌ای ما را پیروی نمی‌کند، جز آنکه محبوب خداوند خواهد شد. »

 قال علی علیه السلام: « هر کس ما را می‌خواهد، باید قول ما را بگیرد و به سیره ما عمل کند».

 قال الامام مهدی عجل الله تعالی فرجه  : « هر کدام از شما باید کاری کند که به محبت ما نزدیگ شود و از آنچه موجب خشم و ناپسندی ماست دوری گزیند».

 

 مقام امامت امام مهدی از مقام نبوت برتر است، زیرا:

 1. حضرت عیسیg که پیامبر است، در عصر ظهور از آسمان فرود آمده و پشت سر امام مهدی نماز می‌گزارد و به ایشان اقتدا می‌کند.

 قال رسول‌اللهn: «کیف انتم و إذا نزل ابن مریم فیکم و امامکم منکم: شما چگونه خواهید بود ان زمان که فرزند مریم در بین شما فرود می‌آید، ولی پیشوای شما از شماست.» (صحیح بخاری)

 اهل سنت اقتدای حضرت عیسی به امام مهدی را متواتر می‌دانند.

 علت اقتدا: امام جماعت باید از همه مأمو‌ها افضل باشد و حضرت مهدی در رتبه امام قرار دارد که برتر از مرتبه رسالت حضرت عیسی است.

 2. برتری مقام امامت از نبوت در آموزه‌های امامت حضرت ابراهیمg: «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمین‏»

 احادیث اهل سنت:

 قال رسول الله: «لَیَدخُلَنَّ هذا الدینُ علی ما دَخَلَ علیه اللیلُ:این دین همان گونه که شب همه جا را در برمی‌گیرد، همه جا را فرا می گیرد».

 قال رسول الله : سمعت رسول الله یقول:«لا سیبقی علیه وجه الارض بیت مدر و لا وبر الا ادخل الله علیهم کلم? الاسلام».

 قال رسول الله : «ان الله زُوی لی الارض فرأیتُ مشارقَها و مغاربَها وسیبلُغُ ملکُ امتی ما زُوی لی منها: همانا خداوند خاوران و باختران زمین را برای من گرد آورد، به زودی فرمانروایی امت من تمام زمین را فراخواهد گرفت».

 حاکم حسکانی از امام علی  : «إنی أقیم بالذی فلق الحب? و برأ النسم? و أنزل الکتاب علی محمد صدقا و عدلا لتعطفن علیکم هذه الایه: «وَعَدَ اللَّهُ‏ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» .قسم به آن خدایی که دانه ار می‌شکافت و مخلوقات را پدید می‌آورد و قرآن را به حضرت محد از سر صدق و عدل نازل کرده، این آیه متوجه شماست.

 این عباس: «نزلت فی آل محمد».

 اصل ذکر = ذکر قلبی

 علت کاربرد آن در لفظ؛ زیرا لفظ معنا را بر قلب القا می‌کند.

 عرف قرآن: ذکر بدون مقید بودن به قید = یاد خدا، گاه ذکر= ذکر لفظی زبانی

 کاربرد ذکر در قرآن:

 قرآن (طه/124)، رسول (طلاق/10)، نماز (عنکبوت/45)، حدیث و سخن گفتن (یوسف/42) شرف (زخرف/44)

 

 موارد اتفاق نظر فریقین:

 1. مدنی بودن سوره طبق نظر همگان 2. آخرین سوره نازل شده طبق نظر برخی قرآن پژوهان 3. نزول این آیه در حج?‌الوداع

 اختلاف نظر:

 نکته: اگر اختلاف نظر در اولین آیه‌ی نازل شده پیش می‌آمد، جای تعجب نداشت، ولی اختلاف در آخرین آیه یا آیات جای تعجب است.

 زیرا اهمیت موضوع و زمان نزول آیه اقتضا می‌کند، شمار زیادی از صحابه از کیفیت نزول آیه و زمان آن خبر دهند.

 علت اختلاف نظر: 1. علت نزول آیه 2. تعیین روز که با «الیوم» تعبیر شده است.

 نظر شیعیان در علت نزول آیه:

 اعلان ولایت علی بن ابی‌طالبg (که یکی از دلایل عصمت امام به شمار می‌رود).

 یک: مراد از «الیوم» یک دوره زمانی نیست، (فخر رازی و دیگران اینگونه می‌پندارند)، بلکه بنابر شواهد روایی یک روز خاص است.

 در این آیه «الیوم» دو بار تکرار شده که هر دو اشاره به یک روز دارند، که اوصاف آن عبارتند از:

 1. «ألْیَوْمَ‏ یَئِسَ‏ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ»

 2. «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ»

 3. «أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی»

 4. «رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا»

 بنابر این باید اکمال دین، اتمام نعمت، موجب یأس کفار و خشنودی خداوند برای گزینش دین اسلام در این روز منحصر به فرد نهفته باشد.

 دو: آیه یأس کفار از دین مطرح شده است، نه یأس ازمسلمانان. چون دین خواسته‌های نفسانی را قید می‌زند، دشمنی دشمنان با اهل دین نیز از همین باب است. آنان می‌خواستند نور خدا را خاموش کنند و مؤمنان را به خود همسو کرده و به کفر برگردانند.

 «وَدَّ کَثیرٌ مِنْ‏ أَهْلِ‏ الْکِتابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إیمانِکُمْ کُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَق‏... بقره/109»

 «یُریدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُون‏: صف/8»

 س: دشمنی مشرکان، کافران و اهل کتاب در طول بعثت پیامبر روشن است، اما در آخر بعثت چه کسانی به خاموش کردن نور خدا دل بسته بودند؟

 ج: ایشان منافقان بودند که در ظاهر اسلام را پذیرفته و در باطن کافر بودند.  این یأس باید با توجه به محاسبات منافقان معنا شود.

 لابد آنان تا پیش از نزول آیه امیدی برای رخنه در دین و نابودی آن داشته‌اند، ایجاد یأس برای کافران، تحقق وعده‌ی الهی بود که در آیه تبلیغ (67/مائده)  از آن یاد کرده «... إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ» که نقشه آنان را خنثی کرده است.

 سه: «الیوم» در این روز باید اتفاقی خاص افتاده باشد، که در علت نزول باید آن را جستجو کرد‌ که شامل ویژگی‌های چهار گانه است.

 1. «ألْیَوْمَ‏ یَئِسَ‏ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ»2. «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ»3. «أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی»4. «رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا»

 زمان نزول طبق نظر تمام مفسران:

 1. روز عرفه

 2. غدیر خم

 نکته: تمام وجوه بیان شده برای علت نزول این آیه به جز ولایت امام علیg مخدوش است.

  

 ناامیدی کفار زمانی تحقق می‌یابد که خدا کسی را برای دین منصوب کند که قائم مقام پیامبرn باشد، زیرا دین از مرحله قائم به شخص بودن به قائم به نوع بودن ارتقاء می‌یابد، بنابر این خدا دین را از حالت حدوث و زوال پذیری به دوام و بقاء تبدیل نموده و به همین دلیل کفار ناامید شده و دین خود را کامل کرد. 

 از اینجا به بعد به مؤمنان دستور داد که از کافران نترسیده و تنها از او بترسند «وَ اخْشَوْنِ»  یعنی از حالا به بعد خطر از جانب خود شماست، که اگر شما کفران نعمت کنید و دین کامل را فرو گذارید، خدا نعمتش را از شما سلب خواهد نمود. طبق این قاعده کلی: «ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى‏ قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ... : انفال/53»

 عملکرد مسلمانان طبق نظر علامه:

 «مسلمانان کفران نعمت کردند و خدا هم نعمتش را به نقمت تغییر داد، میزان صدق پیش بینی آیه را می‌تواند به دست آورد.»

 

  حاصل دیدگاه صحیح درباره‌ی دو فقره آیه‌ی اکمال:

 «امروز مجموع معارف دینی را بر شما نازل کردم و به واسطه‌‌ی امر (ولایت = نعمت) آن را (کامل= تمام) کردم. ولایت = اداره و تدبیر الهی امور دینی

 زیرا تا پیش از این ولایت تنها از آن خدا و رسول بود   تا وحی نازل می‌شد این امر کفایت می‌کرد.

 بعد از انقطاع وحی و رحلت پیامبرn باید کسی قیم امور دین باشد  خدا با نصب نعمت ولایت، قیم امور دین و امت را مشخص نمود.

 حال که با نعمت ولایت دین کامل شد، خدا دین اسلام و توحید را برای امت پسندید که به جز خدا در آن پرستش نمی‌شود، و به جز خدا و رسول و «ولی» منصوب از طرف خدا کسی اطاعت نمی‌شود.

 بنابر این مؤمنان باید از دین توحید مورد رضایت خدا اطاعت نمایند».

 

 2. تحلیل برون متنی (استناد به روایات)

 دلیل دوم: تحلیل و علت و زمان نزول آیه

 صحابه: اشاره به دو امر کرده‌اند؛

 یک) قول ابن عباس: هنگامی که سوره برائت نازل شد و مشرکان از بیت الحرام رانده شدند، مسلمانان بدون شرکت مشرکان حج گزاردند، این از اتمام نعمت است که خداوند در این آیه فرموده است: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی»

 ب) قول دوم: علت نزول به دلیل نصب «نصب ولایت امام علیg» است.

 احادیث شیعی: کافی از طریق علی بن ابراهیم از امام باقرg : «وَ کَانَتِ‏ الْفَرِیضَةُ تَنْزِلُ بَعْدَ الْفَرِیضَةِ الْأُخْرَى وَ کَانَتِ الْوَلَایَةُ آخِرَ الْفَرَائِضِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ‏ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی» قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ  : یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَا أُنْزِلُ عَلَیْکُمْ بَعْدَ هَذِهِ فَرِیضَةً قَدْ أَکْمَلْتُ لَکُمُ الْفَرَائِضَ.» این مضمون ولایت را آخرین فریضه از جانب خدا می‌داند که در چندین روایت شیعی به چشم می‌خورد.

 نقد نظرات:

 اول: نظر اول تنها از ابن عباس نقل شده که احتمال دارد در مقام بیان یکی از مصداق‌های اتمام نعمت باشد، نه درصدد بیان علت نزول آیه باشد.

 + این نظر مخالف با قول دیگر ابن عباس است که علت نزول را ولایت امام علیg می‌داند.

 + مخالف با ظاهر آیه است که نشان می‌دهد در آن روز حادثه‌ای اتفاق افتاده که موجب اکمال دین و یأس کفار شده است.

 حال آنکه: عدم شرکت مشرکان در اعمال حج، موجب اکمال دین و یأس کفار از دین نخواهد بود.

 دوم: احتمال دارد حدیث ابن عباس مدرج باشد، یعنی این آیه را به عنوان شاهد در حدیث درج کرده‌اند، بی آنکه به ناسازگاری آن با روویداد نزول سوره‌ی برائت و حذف مشرکان از بیت الحرام توجه داشته باشند، زیرا مشرکان چند سال قبل از حج? الوداع با ابلاغ سوره‌ی برائت از حضور در مراسم حج با مؤمنان منع شدند.

 نتیجه:

 اولا: این نزول در شناخت خطبه‌ی غدیریه تأثیری عمیق دارد، به خصوص در معنای «مولی» در حدیث «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»

 زیرا آنچه موجب یأس کفار از دین می‌شود تنها اعلان دوستی با علیg نیست، بلکه رخدادی در اعلان امامت ایشان و اهل بیت است.

 ثانیا: اسلامی که مورد رضایت خداست، مرتبط با ولایت امام علیg است، زیرا «وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً» بنابر این کسانی که از این ولایت سرباز می‌زنند، در دین خدا اخلال می‌کنند، و از دایره‌ی اسلام مرضی خدا بیرون خواهند بود. 

 ثالثا: آیه اکمال با آیه تبلیغ (آیه عصمت: مائده/67) ، آیات ولایت (مائده/55ـ56)، اولی الامر (نساء/59)  و دیگر آیات ولایت ارتباط وثیق یافته و با ارتباط با یکدیگر تفسیر می‌شوند.